نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسنده
استادیار دانشگاه علوم قضایی
چکیده
تازه های تحقیق
به این مسأله که آیا امر به معروف و نهی از منکر میتواند با اکراه و اعمال فشار همراه باشد، پاسخهای مختلف فقهی دادهاند و به ادله متفاوت استناد کردهاند. بعد از استقرای ادله و نگاه بدوی به آنها، ممکن است با استناد به سه دلیل (هدف امر به معروف، ادله مطلق، و ادله خاص)، مشروعیت اکراه بر انجام دادن معروف و ترک منکر به ذهن آید؛ اما با بررسی بیشتر، این نتیجه به دست میآید که این ادله، هیچ دلالتی بر مشروعیت امر و نهی با اکراه ندارند:
الف. امر به معروف بدون هدف نیست؛ اما برای دستیابی به آن نمیتوان از راه نامشروع رفت و از «وجوب امر و نهی مؤثر»، نمیتوان «وجوب ریشهکنی گناه در جامعه» را نتیجه گرفت.
ب. هیچ کدام از آیات و روایات امر به معروف و نهی از منکر، از جهت اکراه و عدماکراه مطلق نیستند و با استناد به اطلاقشان، اذن به امر و نهی اکراهی را نمیتوان استنباط کرد.
ج. روایات خاصی که برای مشروعیت امر و نهی اکراهی ممکن است به آنها استناد شود، چند گونهاند:
1. بعضی از آنها در مورد انکار منکرند که به معنای شناساندن زشتی منکر به مرتکب آن یا به دیگران است که این کار ممکن است با دست یا زبان انجام شود.
2. در بعضی از آنها صحبتی از امر به معروف، نهی از منکر یا انکار منکر نیست و هیچ ظهوری در امر و نهی اکراهی ندارند.
3. بعضی دیگر، ناظر به موارد خاصی است که اذیت کردن فرد معینی را مشروع میشمارد، ولی سرایت دادن آن به موارد دیگر مشکل است. با استناد به یکی دو حدیثی که از نظر سند و دلالت ضعیفند، نمیتوان از ادله محکم و عقلایی حرمت ایذا و اضرار دست برداشت و امر و نهی تحمیلی و اکراهی را مشروع دانست. مقتضای احتیاط نیز همین است.
امید است جامعه دینی با تأمل در ادله امر به معروف، در شیوههای آن بازنگری کند، به تحمیل نامشروع رنگ شرعی ندهد و اسباب دینگریزی فراهم نکند.
کلیدواژهها
103. ورام، مسعود، تنبیهالخواطر (مجموعة ورام)، قم: مکتبة فقیه، 1410 ق.