تحقیق در احوال و آثار سادات عریضی یزد

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

گروه زبان و ادبیات فارسی. دانشگاه پیام نور یزد

چکیده

سادات عریضی به گروهی از سادات گفته می شود که منسوب به علی عریضی ( ابوالحسن ) از فرزندان امام صادق ع هستند. عریض نام قریه ای است که در نزدیکی مدینه قرار داشته است. فرزند علی عریضی ، احمد شعرانی و فرزند احمد شعرانی، عبدالله یا عبید الله و فرزند او ابوجعفر علی ( امامزاده نایین ) و فرزند او ابو جعفر محمد ( امامزاده جعفر یزد ) می باشد.
به همین ترتیب از این نسل: امامزاده سید رکن الدین ( جنب مسجد جامع یزد ) و سید شمس الدین ( واقع در محله چهار منار یزد ) هستند. سادات عریضی یزد منشا خدمات بسیار برای مردم یزد و اطراف یزد بودند. در بین آنها علما، نویسندگان، شعرا و خیرین بزرگی همچون سید رکن الدین و سید شمس الدین وجود داشته اند که تا پایه وزارت نیز رسیده اند و فهرست موقوفات آنها کتابی در حدود 300 صفحه است.

تازه های تحقیق

1. از نظر تاریخی، درخور تأمل و دارای ارزش و اهمیت ویژه‌ای است و به عنوان اولین متن مستقل درباره یزد و توابع یزد به حساب می‌آید.

2. از نظر اجتماعی، در این وقف‌نامه از تأسیس و وقف اماکنی مثل دارالسیاده، دارالحدیث، خانقاه، رباط، دارالشفاء، مدرسه، داروخانه، کتابخانه و... سخن رفته و تا اندازه‌ای نماینده وضع زندگی مردم عادی است.

3. از نظر جغرافیایی، دربردارنده نام محلات مختلف یزد و نیز اسامی آبادی‌های پیرامون آن است و بسیار اهمیت دارد؛ برای نمونه، ارحوک، استاشاشاذ، اعلاه، اصل ناون و بهروک.

4. از ویژگی‌های این وقف‌نامه، سجلات آن است که افراد معتمد طی ده سال صورت داده و هر کدام از آن‌ها طی انشا و مهر و امضای خود وقف‌نامه را تأیید نموده‌اند.

5. نکته‌های تاریخی بسیاری از سجلات این سند به دست می‌آید؛ از جمله این‌که شامل نام عده‌ای از ثقات زمان است.

6. جامع‌الخیرات سیدرکن‌الدین و سیدشمس‌الدین پس از وقف‌نامه ربع رشیدی، یعنی در نیمه اول قرن هشتم نوشته شده و شامل فهرست موقوفات این پدر و پسر بزرگوار است.

7. وضع زبان، خط و انشای آن دوره را نشان می‌دهد.

8. انشا و روش نویسندگی خصوصاً وقف‌نامه‌نویس را در قرن هشتم آشکار می‌سازد.

9. روش اداری و دیوانی در نگه‌داری بنیادهای خیّر آن زمان معلوم می‌سازد.

10. انواع هدف‌های وقف و صدقات جاریه از آن به خوبی روشن می‌گردد.

11. اوضاع و احوال کشاورزی آن زمان را روشن می‌کند.

12. نکات مهمی درباره اقتصاد و وضع مالی و پولی زمان را بیان می‌دارد.

کلیدواژه‌ها


الف) منابع فارسی
1.                  آیتی عبدالحسین، تاریخ یزد، یزد: کتاب‌فرشی گلبهار، 1317.
2.                  ابن‌حوقل، صورة الارض، ترجمه و توضیح جعفر شعار، تهران: امیرکبیر، 1366.
3.                  ابن عنبه، الفصول الفخریه، به اهتمام سید‌جلال‌الدین محدث ارموی، تهران: علمی و فرهنگی، 1363.
4.                  اذکایی، پرویز‌، دائرة‌المعارف تشیع، ج‌2، بی‌نا، بی‌جا، 1368.
5.                  ــــــــــــــــــ ‌، تبارشناسی در ایران، مجله ایران شناخت، ش 14‌، سال 1378.
6.                  استانداری یزد، از سترون خاک تا حماسه شکفتن در کویر، 1371.
7.                  افشار، ایرج، یادگارهای یزد، ج‌2، تهران: انجمن آثار ملی، 1354.
8.                  اقبال، عباس، ترجمه محاسن اصفهان، اصفهان: سازمان فرهنگی تفریحی شهرداری اصفهان، 1385.
9.                  باستانی پاریزی، محمد ابراهیم، جامع المقدمات، چاپ سوم، تهران: مؤسسه فرهنگی و انتشاراتی معارف، 1385. 
10.             بلاغی سید‌عبدالحجه، تاریخ نایین، تهران: چاپخانه مظاهری، 1369.
11.             جعفری، تاریخ یزد، به کوشش ایرج افشار، تهران: علمی و فرهنگی، 1384.
12.             حرزاده، محمدمهدی، چشمه‌ای در کویر، قم: تشیع، 1379.
13.             دهقان طزرجانی، علی اکبر، بررسی رجال و مشاهیر استان یزد، یزد: اداره میراث فرهنگی، زمستان 1380.
14.             ژان، اوبن، حمایت‌های فرهنگی یک خانواده بزرگ یزدی در عصر ایلخانان، یزدنامه، ج1، ایرج افشار، تهران: فرهنگ ایران‌زمین، 1371.
15.             سیوطی، عبدالرحمن بن ابی‌بکر، جامع الصغیر، ج‌1، بیروت: دارالفکر للطباعه والنشر والتوزیع، 1429.
16.             فصیح­خوافی، مجمل فصیحی، ج3، محمود فرخ، مشهد، 1340.
17.             کاتب، تاریخ جدید یزد، به کوشش ایرج افشار، چاپ دوم، تهران: امیرکبیر، 1357.
18.             مافروخی، مفضل‌بن‌سعد، محاسن اصفهان، ترجمه عباس اقبال، تهران: 1328.
19.             مستوفی بافقی، جامع مفیدی، به کوشش ایرج افشار، تهران: کتاب‌فروشی اسدی، 1340.
20.             مستوفی حمدالله‌، تاریخ گزیده، به اهتمام عبدالحسین نوایی، چاپ سوم، تهران: امیرکبیر، 1364.
21.             ویلبر، دونالد، معماری اسلامی ایران در دوره ایلخانان، ترجمه عبدالله فریار، تهران: 1346.
 
ب) منابع غیر فارسی:
1. Dictionnaire de l E thnologie (M.Panoff), Paris, 1973.
2. Yousif Gholam. Introduction to the Art of Arabic Caligraghy in Iran Shiraz. The Asia Institute. 1972.
3. Arthur Upham Pope, Survey of Persian Art, London, Oxford University Press, 1346.