مکتب شیعی امامان در دو سوی ایران‌گرایی ضدّ‌عربی و غلوگرایی از دیدگاه امیرمعزی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشگاه ادیان و مذاهب

2 دانشگاه الزهرا

چکیده

پیدایی و گسترش تشیع، یکی از مسائل مهم مطالعات شیعی است و برخی پژوهش‌گران، دیدگاه‌هایی چالشی در این باره دارند. امیرمعزی هم در این زمینه نظریه‌ای ویژه دارد و در آثار خود، با روش پدیدارشناسی، بر این باور است که آموزه‌های مکتب تشیع از یک سو، از فرهنگ و آموزه‌های باستانی ایران پیش از اسلام سرچشمه می‌گیرد و به دلیل فرمان‌روایی اعراب بر امپراتوری اسلامی و فضای قومیت‌گرایی پنهان مانده است و از دیگر سوی، تشیع دارای اسرار باطنی زیادی است که امامان‰ به شیعیان رازآشنای‌شان در قالب یک «سنت عرفانی فراعقلانی» منتقل کرده‌اند. به باور وی، گرچه این اصحاب خاص در منابع فرقه‌نگاری به «غالیان» شهرت یافته‌اند، در اصل،‌ اینان یاران حقیقی و مؤمنان راستین هستند و به علت آشکارسازی این اسرار باطنی و تعالیم خاص، مورد لعن و طرد امامان‰ قرار گرفته‌اند. امیرمعزی مکتب فکری شیعی را بر دو پایه «ایران‌گرایی» و «غلوگرایی» استوار می‌داند. این مقاله، در پی بررسی نظریه وی با رویکرد تاریخی و کلامی است.

کلیدواژه‌ها


  1. ابن‌اسکندر، کیکاوس، قابوس‌نامه، تصحیح غلامحسین یوسفی، ‌تهران: کتابفروشی فروغی، 1375ش.
  2. ابن‌شهرآشوب، محمد‌بن‌علی، تصحیح محمد بروجردی، ‌تهران: چاپ سنگی، 1316ق.
  3. ابوجعفر طبری، دلائل الامامه، قم: بی‌نا، 1413ق.
  4. اشعری، ابوالحسن علی‌بن‌اسماعیل، مقالات الإسلامیین و اختلاف المصلّین، تصحیح هلموت ریتر، بی‌نا، 1400 ق.
  5. ـــــــــــــــــــــ ،‌ مقالات الاسلامیین و اختلاف المصلین، ترجمه محسن مؤیدی، تهران: انتشارات امیرکبیر، 1362ق.
  6. امیرمعزی، محمدعلی، تشیع، ریشه‌ها و باورهای عرفانی، ترجمه نورالدین الله دینی، تهران: نشر نامک، 1394ش.
  7. ـــــــــــــــــــــ ، «درباره یک نقد»، ایران نامه، بهار 1375،‌ ش 54، ص 303-316.
  8. ـــــــــــــــــــــ ، «خودسانسوری در تصحیح و چاپ متون امامیه»، نقد کتاب میراث، پاییز و زمستان 1393، ش 3 و 4، ص 263-266.
  9. ـــــــــــــــــــــ ، «صفارقمی و کتاب بصائر‌الدرجات»، امامت‌پژوهی، زمستان 1390، ش4، ص81-112.
  10. ـــــــــــــــــــــ ، «اندیشه اسلامی: وجود پیشینی امام»، خردنامه همشهری، شهریور و مهر 1388، ش 33 و 34، ص20-23.
  11. ـــــــــــــــــــــ ، «یک متن و تاریخی رازآمیز»،‌ هفت آسمان، تابستان 1388، ش 42، ص 35-56.
  12. ـــــــــــــــــــــ ، «اندیشه و نظر: خداشناسی و انسان شناسی عرفانی بنابر تفسیر امامیه متقدم»، اطلاعات حکمت و معرفت، خرداد 1387، ش 27، ص 49-56.
  13. ـــــــــــــــــــــ ، «دیدن به نور دل، دریافت‌های باطنی در باب خداشناسی و امامت شیعی»، خردنامه همشهری، دی 1386،ش 22، ص 4-8.
  14. ـــــــــــــــــــــ ، «موعود جان، تأملی در وجود ملکوتی امام غایب(عج)»، خردنامه همشهری، شهریور 1385، ش 6، ص 20-23.
  15. ـــــــــــــــــــــ ، «پژوهشی در باب امام‌شناسی در تشیع دوازده‌امامی اولیه»، ایران‌نامه، پاییز 1370، ش 36، ص 644-666.

16. ـــــــــــــــــــــ ، «متدت (مرجعیت) مدیریتی، معرفتی و کاریزمایی [شیعه]، ترجمه و نقد مقالات خاورپژوهان»، 1393ش، انجمن تاریخ‌پژوهان، صص121-136.

  1. ایزدی، محمد، «در جست‌وجوی تشیع بازتفسیر نشده»، مهرنامه، دی 1394، ش 45، ص 176-177.
  2. برسی،‌ رجب، مشارق الانوار، چاپ دهم، بیروت:‌ ‌دار الکتب العربی، 1970 م.
  3. بغدادی، عبدالقاهر، الفرق بین الفرق، به کوشش محمدجواد مشکور، تهران: اشراقی، 1358ش.
  4. پازوکی، شهرام، «دو مسیر متفاوت یک مقصد»، مهرنامه، دی 1394، ش 45، ص 186-188.
  5. تاکر، ویلیام، «بیان‌بن‌سمعان و بیانیه»، ترجمه مصطفی صادقی، طلوع، 1378ش، سال هفتم، ش25.
  6. توران، امداد، «در کشاکش تشیع اعتدالی و تشیع غالی»، مهرنامه، دی 1394، ش 45، ص 135-139.
  7. جازاری معموری، سعید، «روش‌شناسی شیعه‌پژوهی پروفسور محمدعلی امیرمعزی»، نامه ایران و اسلام، 1392ش، سال دوم، ش 6.
  8. ـــــــــــــــــــــ ، «متدولوژی پژوهش در عرصه شیعه‌شناسی مراکز علمی پژوهشی متعلق به دانشگاه‌های فرانسه» 1394ش، فصلنامه شیعه‌شناسی، ش 49.
  9. حسنی رازی، مرتضی‌ابن‌داعی، تبصرة العوام فی معرفه مقالات الانام، تصحیح عباس اقبال، تهران: نشر اساطیر، 1364 ش.
  10. حقیری قزوینی، ابوالفضل، «صفار قمی و کتاب بصائر الدرجات»، فصل‌نامه امامت‌پژوهی، زمستان 1390، ش 4.
  11. خوئی، ابوالقاسم، معجم رجال الحدیث، قم: مرکز نشر آثار شیعه، 410ق.
  12. رضایی، محمدجعفر و نصیری، محمد، «نظریه امامت باطنی نخستین در تشیع نخستین در بوته نقد»، فصلنامه نقد و نظر، 1391ش، سال هفدهم، ش 3.
  13. شیرازی، ابوالقاسم راز، شرح کتاب خطبه البیان،‌ تصحیح مصطفی غالب، بیروت: دارالکتب العلمیه، 1974 م.
  14. صدوق، محمد‌بن‌علی، عیون اخبارالرضا7، تصحیح سیدمهدی حسینی‌لاجوردی، تهران، 1378 ق.
  15. ـــــــــــــــــــــ ، الخصال، تصحیح علی‌اکبر غفاری، قم: نشر شریف الرضی، 1403ق.
  16. ـــــــــــــــــــــ ، الامالی، تصحیح محمدباقر کمره‌ای، ‌تهران: انتشارات علمیه، 1404ق.
  17. صفار قمی، محمد‌بن‌حسن، بصائر الدرجات، تصحیح محسن کوچه‌باغی، تبریز: بی‌نا، بی‌تا.
  18. طوسی،‌ محمد‌بن‌حسن، کتاب الغیبه، تبریز، بی‌نا، 1322 ش.
  19. ـــــــــــــــــــــ ، اختیار معرفة الرجال، تحقیق حسن مصطفوی، مشهد: دانشگاه مشهد، 1348 ش.
  20. کشفی، سیدجعفر‌بن‌ابی‌اسحاق، ریحانه الادب، تبریز:‌ بی‌نا، بی‌تا.
  21. کلینی، محمد‌بن‌یعقوب، الاصول من الکافی، ‌تهران: دار الکتب الاسلامیه، 1362ق.
  22. ـــــــــــــــــــــ ، الروضةمن الکافی، ترجمه و تصحیح رسولی محلاتی،‌ ‌تهران: اسلامیه، 1389ق.
  23. گرامی، سیدمحمدمهدی و محمد قندهاری، «درآمدی بر روش‌شناسی تاریخ فکر با تکیه بر مطالعات شیعه‌شناسی»، مجموعه مقالات نخستین کنگره بین‌المللی علوم انسانی اسلامی، تهران: انتشارات آفتاب توسعه، 1394ش.
  24. مجلسی، محمدباقر، ‌بحارالانوار، بیروت: مؤسسة الرساله، 1403ق.
  25. مسعودی، ‌علی‌بن‌الحسین، اثبات الوصیه، قم: بی‌نا، 1417ق.
  26. مفید، محمد‌بن‌محمد‌بن‌نعمان بغدادی، الارشاد، ‌ترجمه سیدهاشم رسولی محلاتی، ‌تهران: نشر اساطیر، 1346ش.
  27. موحدیان عطار، علی، «معرفی کتاب راهنمای الوهی در تشیع نخستین»، فصلنامه هفت آسمان، 1380ش، ش9و10.
  28. نعمانی، محمد‌بن‌ابراهیم، الغیبةالنعمانیه، تصحیح علی‌اکبر غفاری، ‌تهران: انتشارات علمیه، 1397ق.
  29. نوبختی، حسن‌بن‌موسی، فرق الشیعه، تحقیق محمدصادق آل‌بحرالعلوم، نجف: المطبعةالحیدریة، 1355ق.
  30. نورعلیشاه، منظوم خطبةالبیان، ‌تهران: چاپ سنگی، 1350ش.

46. "Quest-ce que la phenomenology", Andre dartigues, Tehran, Entesharate Samt, 1376.

47. Riccer, (1953) “sur la phenomenology”, dous esprit.

48. William F. Tucher, Natural disasters and the peasantru in Mamluk Egypt, Jornal of the Economic and Social History of the Orient pp. 215-224;

49. ـــــــــــ , Idem, Abd Allah ibn Mu'awiya and the Janahiyya: rebels and ideologues of the late Umayyad period, Studia Islamica, 51 (1980) pp. 39–57.

50. ـــــــــــ , Idem, Rebels and Gnostics: al- mugira ibn Sa'id and the Mugiriyya Arabica, 22 (1975) pp. 33 -47.

51. ـــــــــــ , Bayan ibn Sam'an and the Bayaniyya: Shi'it extremists of Umayyad Iraq Muslem world, 65 (1975) pp. 126-136.