نقد و بررسی روایت‌انگاره‌های سید‌بن‌طاووس در «اللهوف»

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار دانشگاه حضرت معصومه سلام الله علیها قم

2 عضو هیأت علمی دانشگاه حضرت معصومه سلام الله علیها قم - گروه علوم قرآن و حدیث

چکیده

اللهوف سیدبن‌طاووس از جمله مقاتل حضرت سیدالشهداء7متعلق به قرن هفتم هجری ‌است که بر روند مقتل‌نگاری و مقتل‌خوانی‌های پس از خود اثری شگرف گذاشته ‌است. پژوهش پیش‌رو با رویکردی «تحلیلی ـ انتقادی» به نقد و آسیب‌شناسی رویکردها، پیش‌فرض‌ها و انگاره‌های اثرگذار در گزارشگری سیدبن‌طاووس و تحریف­ها و متفرّدات روایی موجود در این کتاب پرداخته‌ است. بر اساس یافته­ها، تسامح‌گرایی، باورمداری و تأویل‌گرایی سیدبن‌طاووس بر گزینش روایات اللهوف حاکم بوده و نیز علی‌رغم شخصیت علمی و معنوی سیدبن‌طاووس که مهم‌ترین عامل شهرت کتاب مزبور ‌است، گزارش­های نقل شده در آن، در مواردی با سنّت، عقل، وقایع مسلّم و یا
روایات تاریخی دیگر ناسازگار و یا غیرمقبول ‌است؛ زیرا برگرفته‌ از آن چیزی بوده که در میان عوام شیوع داشته و بدین‌روی عملکرد او بسان محدّثان و تاریخ‌نگاران نبوده ‌است.

کلیدواژه‌ها


1.                  ابن حجر عسقلانی، احمدبن­علی­ (1415ق - الف)، الاصابة فى تمییز الصحابة، تحقیق عادل احمد عبدالموجود و على محمد معوّض، بیروت، دارالکتب العلمیه.
2.                  ـــــــــــــــــــــ­ (1415ق - ب)، تقریب التهذیب، تحقیق مصطفى عبدالقادر عطا، بیروت، دارالکتب العلمیه.
3.                  ابن­اثیر، عزّالدین ­‌ابوالحسن (1385ق)، الکامل‌ فی ‌التاریخ، بیروت، دار صادر / ‌دار بیروت.
4.                  ابن‌ادریس، محمدبن­احمد (1410ق)، السرائر، تحقیق حسن­بن­احمد موسوى و ابوالحسن­بن­مسیح، قم، دفتر انتشارات اسلامى.
5.                  ابن­اعثم­کوفی، احمدبن­علی (1374)، ترجمه الفتوح، ترجمه محمدبن­احمد مستوفی ­هروی، تصحیح غلامرضا محمد مجدطباطبائی. تهران، علمی و فرهنگی.
6.                  ـــــــــــــــــــــ (1411)، الفتوح، تحقیق علی‌ شیری، بیروت، دار الأضواء.
7.                  ابن­سعد، محمد (1414ق) الطبقات الکبرى، تحقیق محمدبن­صامل السلمى، طائف، مکتبة الصدیق.
8.                  ـــــــــــــــــــــ (بی­تا)، ترجمة الإمام الحسین7 من طبقات ابن‌سعد، تحقیق سیدعبدالعزیز طباطبائی، الهدف للإعلام والنشر.
9.                  ابن‌­شهرآشوب، محمد­بن­‌علی (1379)، مناقب‌ آل‌ ابی ‌طالب7، قم، علامه.
10.             ابن­عبدالبر، یوسف­بن­عبدالله (1412ق)، الإستیعاب فى معرفة الأصحاب، تحقیق على محمد البجاوى، بیروت، دارالجیل.
11.             ابن­عساکر، ­علی­بن­حسن (1414ق)، ترجمة الإمام الحسین7، تحقیق محمدباقر محمودی، قم، مجمع إحیاء الثقافة الإسلامیه.
12.             ـــــــــــــــــــــ (1415ق)، تاریخ ‌مدینة دمشق، تحقیق: علی شیری، بیروت، دارالفکر.
13.             ‌ابن‌فوطی، کمال‌الدین (1381)، الحوادث الجامعه، ترجمه عبدالمحمد آیتی، تهران، نشر انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
14.             ابن‌­قولویه، جعفربن­‌محمد (1356)، کامل ‌الزیارات، تحقیق عبدالحسین ‌امینی، نجف، دارالمرتضویه.
15.             ابن‌­کثیر دمشقی، ابوالفداء اسماعیل (1422)، البدایة والنهایة، بیروت، دارالمعرفه.
16.             ابن­مشهدی، محمدبن­جعفر (1419ق)، المزار الکبیر، تحقیق جواد قیومى ­اصفهانى، قم، دفتر انتشارات اسلامى.
17.             ابن­‌نماحلی، جعفربن­‌محمد (1406)، مثیر الأحزان، تحقیق ­و چاپ قم، مدرسة الامام المهدی(عج).
18.             ابومخنف­کوفی، لوط­بن­یحیی (1417ق)، وقعة الطفّ، تحقیق محمد هادى یوسفى غروى، قم، مؤسسة النشر الإسلامی.
19.             اربلی، على­بن­عیسى (1381ق)، کشف الغمة فی معرفة الائمة، تحقیق سیدهاشم‏ ­رسولى­محلاتى، تبریز، بنى‌هاشمى.
20.             اشپولر، برتولد (1351)، تاریخ مغول در ایران، ترجمه محمود میرآفتاب، تهران، علمی و فرهنگی.
21.             اصفهانی، ابوالفرج­‌علی­‌بن­حسین (بی‌تا)، مقاتل‌ ‌الطالبیین، تحقیق سیداحمد صقر، بیروت، دارالمعرفة.
22.             اکبری، محمدعلی (1387)، دانش تاریخ و تاریخ‌نگاری اسلامی، قم، بوستان­کتاب. 
23.             امین‌ عاملی، سیدمحسن (1403ق)، أعیان الشیعة، تحقیق سید حسن امین، بیروت، دارالتعارف.
24.             بحرانی ­‌اصفهانی، عبدالله (1413ق)، عوالم ‌العلوم، قم، مؤسسة الامام ‌المهدی(عج).
25.             بلاذری، احمدبن­­یحیی (1397)، أنساب‌ الأشراف، تحقیق محمدباقرمحمودی، بیروت، دارالتعارف.
26.             تبریزی، عبدالکریم (1391)، «آشنایی با منابع معتبر شیعه: اللهوف علی قتلی الطفوف»، مبلغان، ش159.
27.             جزائری، نعمت‌الله (1427ق)، ریاض‌ الأبرار، بیروت، مؤسسة التاریخ‌ العربی.
28.             حرّعاملى، محمدبن­حسن ‏(1385ق)، أمل الآمل، نجف، مکتبة الأندلس.
29.             حسینی ­‌موسوی، محمد بن‌ ابی­‌طالب (1418)، تسلیة المُجالس وزینة المَجالس، قم، مؤسسة المعارف ‌الإسلامیه.
30.             حسینی، سیدعبدالله (1386)، معرفی و نقد منابع عاشورا، قم، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
31.             حلوانى، حسین­بن­محمد (1408ق)، نزهة الناظر وتنبیه الخاطر، تحقیق و چاپ قم، مدرسة الإمام المهدی(عج).
32.             حلّی، ابن داوود (1342)، الرجال، تهران، دانشگاه تهران.
33.             حلیف، حسن‌بن‌سلیمان ‌(1421ق)، مختصر البصائر، تحقیق مشتاق مظفر، قم، مؤسسة النشر الإسلامی.
34.             خوارزمی، موفق‌­‌بن‌­احمد (بی‌تا)، مقتل ‌الحسین7، تحقیق محمد سماوی، قم، انوار الهدی.
35.             خوئی، ابوالقاسم (1409ق)، معجم رجال الحدیث و تفصیل طبقات الرواه، قم، دفتر آیت‌الله العظمی الخوئی.
36.             درایتی، مصطفی (1389)، فهرست‌واره دست­نوشته‌های ایران دنا، تهران، مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
37.             دربندی، آغابن­‌عابد (1415ق)، اکسیر العبادات ‌فی ‌أسرار الشهادات: أسرار الشهادة، تحقیق محمد جمعة ‌بادی، عباس ‌ملاعطیة ‌جمری، بحرین، شرکة المصطفی.
38.             دینوری، ­احمدبن‌­داود (1368)، الأخبار الطّوال، تحقیق عبدالمنعم ‌عامر، قم، رضی.
39.             ذهبی، محمدبن­احمد (1410ق)، تاریخ الإسلام و وفیات المشاهیر و الأعلام، تحقیق عبدالسّلام تدمری، بیروت، دارالکتاب العربی.
40.             رحمان‎‎ستایش، محمدکاظم و رفعت، محسن (1389)، «روایات عاشورایی الفتوح ابن اعثم در میزان نقد و بررسی»، دوفصلنامه علمی حدیث‌پژوهی، ش3.
41.             رفعت، محسن؛ فراتی، علی‌اکبر و شریفی‌گرم دره، وحید (1399)، «بررسی و نقد روایت­انگاره­ها و گزاره­های متفرّد عاشورایی در روضة الشهداء کاشفی»، شیعه­پژوهی، ش17.
42.             رنجبر، محسن (1383)، «بررسی علم امام حسین7 به شهادت»، کلام اسلامی، ش­52.
43.             سبحانى، جعفر (1418ق)، ‏موسوعة طبقات الفقهاء، قم، مؤسسه امام صادق7.
44.             سپهر، میرزامحمدتقی (1383)، ناسخ ‌التواریخ، تصحیح محمد محمدی ‌اشتهاردی، قم، ناصر.
45.             سیدبن­طاووس، علی­بن­موسی (1348)، اللهوف على قتلى الطفوف، ترجمه احمد فهرى زنجانى، تهران، جهان.
46.             ـــــــــــــــــــــ (1409ق)، إقبال الأعمال،‏ تهران، دارالکتب الإسلامیه.
47.             شریف­کاشانی، حبیب­الله (1390)، تذکرة الشهداء، تهران، شمس­الضحی.
48.             صادقی­کاشانی، مصطفی (1394)، «گزارشی از دست­نویس‌های کتاب لهوف ‌ابن‌طاووس»، صحیفه اهل‌بیت، ش2.
49.             ـــــــــــــــــــــ (1395)، تصحیح و منبع‌شناسی کتاب الملهوف سیدبن‌طاووس، با‌ استفاده از 57 نسخه خطی، قم، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی. 
50.             صدوق، محمدبن­بابویه (1376)، الأمالی، تهران، کتابچی.
51.             ـــــــــــــــــــــ (1378ق)، ‏عیون أخبار الرضا7، تحقیق مهدى‏ لاجوردى، تهران، جهان.
52.             صفدی، صلاح­الدین ­خلیل (1420ق)، الوافی بالوفیات، تحقیق احمد الأرناؤوط و مصطفى ترکی، بیروت، دارإحیاء التراث.
53.             طباطبائی، سیدمحمدحسین (1388)، مجموعه رسائل، تحقیق سیدهادی­ خسروشاهی، قم، بوستان‌کتاب.
54.             طبرسى، احمدبن­علی (1403ق)، الإحتجاج على أهل اللجاج، تحقیق محمدباقرخرسان، مشهد، نشر مرتضى.
55.             طبرسی، فضل­بن­حسن (1390)، إعلام‌ الوری ‌بأعلام ‌الهدی، تهران، اسلامیه.
56.             طبرى­آملی، محمدبن­جریربن­رستم (1413ق)،‏ دلائل‌الامامة، تحقیق قسم الدراسات الإسلامیة مؤسسة البعثة، قم، مطبعة البعثه.
57.             ـــــــــــــــــــــ (1427ق)،‏ نوادر المعجزات فی مناقب الائمة الهداة7، تحقیق باسم ‌محمد اسدى، قم، دلیل­ ما.
58.             طبری، محمدبن­جریر (1387ق)، تاریخ ‌‏الطبری (تاریخ الأمم والملوک)، تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت، دارالتراث.
59.             طبسی، نجم‌الدین (1427ق)، الامام الحسین7 فی مکة، قم، سپهر اندیشه.
60.             طهرانی، آقابزرگ (1403ق)، الذریعة الی تصانیف الشیعة، بیروت، دار الأضواء.
61.             طوسی، محمدبن­حسن (1373)، رجال ‌الطوسی، تحقیق جواد قیومى ­اصفهانى، قم، مؤسسة النشر الاسلامی.
62.             ـــــــــــــــــــــ (1414)، الأمالی، قم، دارالبعثة. 
63.             علم­الهدى، على­بن­حسین (1377)، تنزیه ­الأنبیاء، قم، دارالشریف­ الرضی.
64.             عیاشى، محمدبن­مسعود (1380ق)، تفسیر العیاشی، تحقیق سیدهاشم‏ رسولى­محلاتى، تهران، المطبعة العلمیة.
65.             فتال ­نیشابوری، محمدبن­احمد (1375)، روضة الواعظین، قم، رضی.
66.             قمى، عباس (1385)، الفوائد الرضویة فى احوال علماء المذهب الجعفریة، قم، بوستان کتاب.
67.             قمى، على­بن­ابراهیم (1404ق)، ‏تفسیر القمی، تحقیق طیب موسوى­جزائرى، قم، دارالکتاب‏.
68.             کاشفی، حسین­‌بن‌علی (بی‌تا)، روضة الشهداء، تصحیح ابوالحسن ‌شعرانی، بی‌جا، اسلامیه.
69.             کلینی، محمد‌بن‌یعقوب (1388)، الکافی، تحقیق علی اکبر غفاری، تهران، دارالکتب الإسلامیه.
70.             مازندرانی، محمدهادی­بن­محمدصالح (1429ق)، شرح فروع الکافی، تحقیق محمدجواد محمودى، و محمدحسین‏ درایتى، قم، دارالحدیث.
71.             مجلسی، محمدباقر (1368)، مجموعه رسائل اعتقادی، تحقیق سیدمهدی رجایی، مشهد، بنیاد پژوهش­های اسلامی.
72.             ـــــــــــــــــــــ (1403ق)، بحارالأنوار الجامعة لعلوم الائمة الأطهار، بیروت، دارإحیاء التراث‌ العربی.
73.             ـــــــــــــــــــــ (1404ق)، مرآة العقول فی شرح أخبار الرسول، تحقیق سیدهاشم رسولی ‌محلاتی، تهران، دارالکتب­ الإسلامیه.
74.             محمدی‌ اشتهاردی، محمد (1379)، «بررسی امامت حضرت مهدی(عج) در خردسالی»، پاسدار اسلام، ش227.
75.             مطهری، مرتضی (بی­تا)، مجموعه آثار، قم، صدرا.
76.             مغربی، نعمان­‌بن­‌محمد (1409ق)، شرح‌ الأخبار فی ‌فضائل‌ الائمة‌ الأطهار7، تحقیق محمدحسین‌ حسینی ‌جلالی، قم، جامعه ‌مدرسین.
77.             مفید، محمدبن­محمد (1413ق - الف)، الإرشاد، تحقیق مؤسسة آل‌البیت‰، قم، کنگره ‌شیخ‌ مفید.
78.             ـــــــــــــــــــــ (1413ق - ب)، الأمالی، تحقیق مؤسسة آل‌البیت‰، قم، کنگره ‌شیخ‌ مفید.
79.             ـــــــــــــــــــــ (1414ق)، المسائل العکبریة، تحقیق علی­اکبر الهی ­خراسانی، بیروت، دارالمفید.
80.             موسوی مقرم، عبدالرزاق (2012)، مقتل الحسین7، قم، منشورات الشریف الرضی.
81.             نوری، میرزاحسین (بی‌تا )، صدق در مقتل‌خوانی، تحقیق حسین ‌استادولی، بی­چا.
82.             هارتناک، یوستوس (1387)، نظریه معرفت در فلسفه کانت، ترجمه غلامعلی حداد عادل، تهران، هرمس.
83.             یعقوبی، محمدطاهر (1385)، شیعیان بغداد، قم، مؤسسه شیعه­شناسی.