نادرشاه افشار در بارگاه احمدی (شاه‌چراغ)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشیار گروه تاریخ دانشگاه شیراز

چکیده

در سال 1139‌ق نادر قلی بیگ افشار به شاه‌طهماسب دوم صفوی (فرزند شاه سلطان حسین) پیوست و خراسان را به نام آن پادشاه، از تصرّف ملک محمود سیستانی خارج ساخت. از همان هنگام، نادر زمام امور حکومت شاه‌طهماسب دوم را به دست گرفت. پیشرفت‌های روزافزون سیاسی و نظامی نادر (طهماسب‌قلی‌خان)، اشرف افغان را، که پس از کشته شدن محمود افغان (در سال 1137‌ق) در اصفهان بر تخت حکومت نشسته بود، بر آن داشت که از دل‌مشغولی نادر در هنگام فتح هرات استفاده کند و به سوی خراسان لشکرکشی نماید. اشرف افغان پس از شکست‌هایی که در نبردهای متعدد از سپاهیان نادر تحمّل کرد، به سوی شیراز فراری شد و نادر در حوالی «زرقان» سپاه اشرف را بکلی تار و مار و او را به فرار وادار کرد. بدین‌سان، نادر در سال 1142ق با افتخار تمام، به شیراز وارد شد. به فرمان نادر، تولیت آستان مبارک احمد بن موسی (شاه‌چراغ) مجدداً به متولّی سابق آن واگذار شد. وی همچنین مبلغ قابل توجهی برای اقدامات عمرانی بارگاه احمدی اختصاص داد و هدیه‌ای نفیس به آن بقعة مقدّس اهدا کرد. نادر بار دیگر هنگامی که در سال 1146‌ق به عزم سرکوب سردار عصیانگر خویش، محمّدخان بلوچ، به شیراز لشکر کشید، به زیارت بارگاه شاه‌چراغ شتافت و مبلغی برای تعمیرات آن بقعة مقدّس حواله نمود. موضوع مورد توجه این مقاله آن است که با وجود اعتقاد نادر به مذهب تسنّن، آیا اقدامات عمرانی او در بقاع متبرّک شیعیان، از سر مصلحت‌جویی حکومتی بود، یا از اعتقاد باطنی وی به امامان شیعه و اولاد متّقی و باکرامت ایشان سرچشمه می‌گرفت؟

تازه های تحقیق

در سال 1142‌ق، پس از پیروزی قطعی نادر بر اشرف افغان و استواری پایه‌های قدرت او، مرقد مطهّر حضرت احمد بن موسی (شاه‌چراغ)† نخستین بارگاه مقدّسی بود که به فرمان نادر مرمّت و مزیّن شد. به دستور نادر، در سال 1143‌ق آستان قدس رضوی از عمران و شکوهی بی‌نظیر برخوردار گشت. در سال 1145‌ق بقاع متبرّک واقع در عراق عرب، شامل مزارات مطهّر امام علی†، امام حسین†، امام موسی کاظم† و امام محمّد تقی†، با هدایای نفیس نادر تزیین شد. علاوه بر این، با توجه به آنچه گذشت، دربارة حضور نادر در بقاع متبرّک یاد شده و زیارت آن اماکن مقدّس توسط نادر گفته شد: به‌ویژه با ملاحظة حاجت‌طلبی‌های مکرّر نادر در مشاهد مقدّس واقع در ایران و عراق، می‌توان به اعتقاد باطنی او به امامان شیعه‰ و اولاد شریف آنان پی برد. نادر هنگام حضور در بقاع شریف ائمّة اطهار‰ و امام‌زادگان صحیح‌النّسب نذر می‌کرد که در صورت دست‌یابی به اهداف خود، در تعمیر و تزیین مرقدهای آنان بکوشد. چنان‌که بیان شد، نادر جمعی از سپاه پریشان احوال احمد پاشا را، که در معرض فنا قرار داشتند، به احترام حضرت امام موسی کاظم† مورد بخشش قرار داد. این موضوعات نیز نشانگر آن است که نادر واقعاً به مقام معنوی ائمّة هدی‰ و امام‌زادگان بزرگوار معتقد بوده و اقدامات عمرانی او در مشاهد یاد شده، صرفاً جنبة مصلحت‌جویی و رعایت مصالح حکومتی نداشته است.

کلیدواژه‌ها


  1. 1. ابن بطوطه، سفرنامه ابن بطوطه، ترجمة محمّد علی موحد، بی‌جا، علمی و فرهنگی، 1361.

    2. استرآبادی، میرزا مهدی خان [الف]، جهانگشای نادری، به اهتمام سید عبدالله انوار، تهران، انجمن آثار ملّی، 1341.

    3. ــــــــــــــ [ب]، درّه نادره، به اهتمام جعفر شهیدی، تهران، انجمن آثار ملّی، 1341.

    4. بیهقی، ابوالفضل محمّد بن حسین، تاریخ بیهقی، به تصحیح علی‌اکبر فیّاض، مشهد، دانشگاه فردوسی، 1356.

    5. تهرانی، محمّد شفیع، تاریخ نادر شاهی (نادر نامه)، به اهتمام رضا شعبانی، تهران، مؤسسة مطالعات و تحقیقات فرهنگی، 1356.

    6. حسینی فسایی، میرزا حسن، تاریخ فارسنامه ناصری، بی‌جا، کتابخانة سنایی، بی‌تا.

    7. خوب نظر، حسن، تاریخ شیراز از آغاز تا ابتدای سلطنت کریم خان زند، به کوشش جعفر مؤیّد شیرازی، تهران، سخن، 1380.

    8. زرکوب شیرازی، ابوالعباس معین‌الدین احمد، شیرازنامه، به کوشش اسماعیل واعظ جوادی، بی‌جا، بنیاد فرهنگ ایران، 1350.

    9. سیوری، راجر، ایران عصر صفوی، ترجمه کامبیز عزیزی، تهران، مرکز، 1376.

    1. شعبانی، رضا، تاریخ تحوّلات سیاسی ـ اجتماعی ایران در دوره‌های افشاریه و زندیه، تهران، سمت، 1383.
    2. شیرازی، عیسی بن جنید، تذکره هزار مزار، تصحیح و تحشیه نورانی وصال، شیراز، کتابخانة احمدی، 1364.
    3. عرفان‌منش، جلیل، زندگانی و قیام احمد بن موسی†، شیراز، دانشنامة فارس، 1377.
    4. فرصت شیرازی، محمّد نصیر، آثار عجم، تصحیح و تحشیه منصور رستگار فسایی، تهران، امیرکبیر، 1377.
    5. کلانتر فارس، میرزا محمّد، روزنامه میرزا محمّد کلانتر فارس، تصحیح و اهتمام عبّاس اقبال آشتیانی، بی‌جا، سنایی ـ طهوری، 1362.
    6. لاکهارت، لارنس، انقراض سلسله صفویه، ترجمة اسماعیل دولتشاهی، تهران، علمی و فرهنگی، 1383.
    7. ــــــــــــــ ، نادر شاه، ترجمه و اقتباس مشفق همدانی، تهران، ابن سینا و بنگاه مطبوعاتی صفی‌علی‌شاه، 1331.
    8. مرعشی صفوی، میرزا محمّد خلیل، مجمع التواریخ، تصحیح عبّاس اقبال آشتیانی، بی‌جا، کتابخانة طهوری ـ سنایی، 1362.
    9. مروی، محمّدکاظم، عالم آرای نادری، تصحیح محمّد امین ریاحی، تهران، علمی ـ نشر علم، 1374.
    10. نیری، محمّد یوسف (گردآورنده و مصحّح و حاشیه‌نویس)، دو رساله در حالات و کرامات حضرت شاه‌چراغ†: حسینی شریفی ذهبی، میرزا جلال الدین محمّد (مؤلّف رسالة آثار الاحمدیه) و سلاحی، محمّد‌هادی (مؤلّف رسالة هدیة احمدی)، شیراز، دانشگاه شیراز، 1378.
    11. هنوی، جونس، زندگی نادر شاه، ترجمة اسماعیل دولتشاهی، تهران، علمی و فرهنگی، 1383.
    12. یعقوبی، ابن واضح، تاریخ یعقوبی، ترجمة محمّد ابراهیم آیتی، بی‌جا، علمی و فرهنگی، 1366.

    22. Axworthy. Michel, The Sword of Persia Nader Shah From Tribal Warrior to Conquering Tyrant, London. NewYork, I.B.Tauris & Co Ltd, 2006.