سبک استدلال‌های امام علی علیه مخالفان در نهج‌البلاغه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه تاریخ دانشگاه اصفهان

چکیده

حضرت علی† نوع خاصی از استدلال را در برخورد با مخالفان فکری، عقیدتی و سیاسی به کار می‌برد. استدلال‌های آن حضرت به سبکی بود که مخالفان توان پاسخ‌گویی به آن را نداشتند. آن حضرت بر اساس سخنان و اعتقادات مخالفان، علیه آنان استدلال می‌کرد. این شیوة استدلال امام، در برابر معاویه، ابوبکر و عمر، ابوموسی اشعری، قاعدین، طلحه و زبیر، و نیز در برخورد با کلیب جرمی و اشعث کندی دیده می‌شود. همچنین آن حضرت در رد استدلال‌های مهاجرین و انصاری که خلافت را حق خود دانسته و در این‌باره با هم در سقیفه بحث کرده بودند، همین شیوه را به کار برد. امام هیچ‌گاه تنها با تکیه بر اعتقاد خود و بدون توجه به سخنان و عملکرد مخالفان، با آنان بحث و احتجاج نمی‌کرد.

تازه های تحقیق

امام علی† در استدلال‌های خویش بر ضد مخالفان خود، یک‌طرفه بحث نمی‌کرد و چنان عقلانی و چهارچوب‌دار استدلال می‌نمود که مخالفان توان تأویل و توجیه و رد و نقض دلایل متین آن حضرت را نداشته باشند. ایشان بر اساس سخنان خود مخالفان (در احتجاجات یا نامه‌ها) و نه بر اساس اعتقادات خویش، در موضوعات مورد اختلاف با آنان احتجاج می‌نمود. اهمیت این روش امام از آن جهت مهم است که هیچ‌یک از مخالفان نتوانستند به این نوع از استدلال‌های امام پاسخ دهند. امام با همین روش، شیوة انتخاب خلیفة اول را به چالش کشید؛ سرکشی معاویه را محکوم کرد؛ بیعت‌شکنی پیمان‌گسلان و فتنه‌انگیزی خارجیان را خلاف حمیت عربی و اعتقاد دینی خواند؛ اطاعت از اشعث را غیرمنطقی دانست و به طعنة یهودی پاسخ گفت. به همین ترتیب، آن حضرت اشکالات استدلال‌های مهاجر و انصار را در سقیفه نیز آشکار ساخت.

کلیدواژه‌ها

مراجع

  1.  

    1. ابن ابی‌الحدید، عزالدین ابوحامد، شرح نهج‌البلاغه، محمد ابوالفضل ابراهیم، قم، کتابخانة عمومی آیت‌الله مرعشی، 1341.
    2. ابن اثیر، عزالدین، اسدالغابة فی معرفة الصحابه، بیروت، دارالفکر، 1409ق/1989م.
    3. ابن جوزی، المنتظم فی تاریخ الامم و الملوک، تحقیق محمد عبدالقادر عطا، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1412ق/1992م.
    4. الاندلسی، ابن عبدربه، العقد الفرید، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1404ق.
    5. بحرانی، ابن میثم، شرح نهج‌البلاغه، چاپ دوم، دفتر نشر کتاب، 1362.
    6. بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، تحقیق سهیل ذکار و ریاض زرکلی، بیروت، دارالفکر، 1417ق/1996م.
    7. بلعمی، تاریخنامة طبری، تحقیق محمد روشن، تهران، سروش و البرز، 1373.
    8. تقوی قاینی، سیدمحمدتقی، مفتاح السعادة فی شرح نهج‌البلاغه، تهران، 1361.
    9. توفیقی، حسین، تاریخ ادیان، چاپ سیزدهم، تهران و قم، سمت و مؤسسة فرهنگی طه، 1389.
    10. ثقفی کوفی، ابراهیم بن محمد، الغارات، تصحیح سیدجلال‌الدین حسینی ارموی، تهران، انجمن آثارملی، 1353.
    11. دینوری، ابوحنیفه احمد بن داوود، اخبار الطوال، تحقیق عبدالمنعم عامر، 1368.
    12. شوشتری، محمدتقی، بهج الصباغة فی شرح نهج‌البلاغه، تهران، مؤسسة انتشارات امیرکبیر، 1376.
    13. شیخ مفید، الجمل، قم، المؤتمر العالمی للشیخ مفید، 1413ق.
    14. طبری، محمد بن جریر، تاریخ الطبری، تحقیق محمد الفضل ابراهیم، چاپ دوم، بیروت، دارالتراث، 1387ق/1967م.
    15. عبده، محمد، شرح نهج‌البلاغه، قاهره، مطبعة الاستقامه، بی‌تا.
    16. عسقلانی، ابن حجر، الاصابة فی تمییز الصحابة، تحقیق احمد عادل موجود و علی محمد معوض، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1415ق.
    17. نصر بن مزاحم، وقعة صفین، تحقیق عبدالسلام محمد هارون، القاهره، المنشورات مکتبة المرعشی النجفی، 1404ق.
    18. نهج‌البلاغه، ترجمة دکتر سیدجعفر شهیدی، چاپ چهارم، تهران، انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی، 1372.
فصلنامه علمی شیعه شناسی
دوره 11، شماره 44
دی 1392
صفحه 233-246

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار