نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 دکتری تاریخ اسلام دانشگاه اصفهان
2 دانشیار گروه تاریخ دانشگاه اصفهان
چکیده
تازه های تحقیق
بیشتر منابع در بررسی واکنش دولت عثمانی در برابر تأسیس دولت صفوی، نزاع شیعه و سنی را دلیل اصلی منازعات عثمانیان با صفویان دانسته و به نقشی که این دولت در پاسداری از جهان تسنن برای خود قایل بود، اشاره کرده‌اند. این عده معتقدند که گسترش تشیع در ایران و آناتولی، دولت عثمانی را واداشت تا توجه خود را به شرق عربی تغییر دهد و ضمن جلوگیری از گسترش تشیع در آناتولی، جهان تسنن را نیز در برابر گسترش تشیع حمایت کند؛ اما باید گفت: گرایش بسیاری از قبایل ترکمن آناتولی به صفویان به واسطة نزدیکی تفکرات مذهبی آنها به یکدیگر، به‌ویژه به دلیل جمعیت فروان ترکمن‌ها در داخل مرزهای امپراتوری عثمانی و همدلی آنان با صفویان و تشیع، باعث نگرانی دولت عثمانی گردید. این نگرانی هنگامی بیشتر می‌شد که دولت عثمانی خود کمابیش از سوی همان نوع از تصوفی که اساس قدرت صفویه بود و اکنون آن را شرک می‌نامید، حمایت شده و به قدرت رسیده بود. بنابراین، دولت عثمانی که با تأسیس دولت صفوی خود را از جنبه‌های گوناگون سیاسی، اجتماعی و حتی اقتصادی در خطر می‌دید، بهترین راه را برای مقابله با آن، بهره‌گیری از مسائل مذهبی دانست تا با استفاده از نزاع شیعه و سنی، سیاست‌های خود را در برابر دولت صفویه اجرایی کند. بهترین دلیل این مدعا آنکه فرقة بکتاشیه که تا مدت‌های طولانی پشتوانة ایدئولوژیک دولت عثمانی به شمار می‌آمد، از نظر ماهوی و اعتقادی تفاوت چندانی با قزلباشان طرف‌دار صفویان نداشت. بنابراین، درصورت صدق ادعای عثمانیان مبنی بر حمایت آنها از جهان تسنن در برابر گسترش تشیع، حمایت آنها از بکتاشیه ـ که دارای اعتقادی غلوآمیز دربارة امامان شیعه، به‌ویژه امام علی و امام صادق بودند ـ چه معنایی می‌توانست داشته باشد؟ در تحلیل نهایی می‌توان گفت، عثمانی‌ها نمی‌توانستند در مرزهای شرقی خود دولتی قوی را ـ با هر مذهبی که بود ـ تحمل کنند و ظهور هر قدرتی در منطقة شرق، صرف‌نظر از مذهب آنان، دولت عثمانی را نگران می‌کرد. بنابراین، عثمانی‌ها همواره مخالف ایجاد دولتی قوی در شرق کشور خود بودند. درست به همین دلیل بود که با تیموریان، آق‌قویونلو‌ها و صفویان درگیر شدند. به نظر می‌رسد، حتی در صورت به قدرت رسیدن یک دولت سنی‌مذهب در ایران، حاکمان عثمانی از ایران چشم نمی‌پوشیدند. حملة آنان به شام و مصر و منقرض کردن حکومت ممالیک، به‌خوبی درستی این ادعا را ثابت می‌کند و همین نکته است که به‌خوبی استفادة ابزاری عثمانیان از عامل مذهب را در منازعات با ایران نمایان می‌سازد.
کلیدواژه‌ها
منابع
منابع ترکی استانبولی
1. zade, solak, Tarih, c.1, (Haz.vahitcabuk), Ankara, 1989.
2. bitlisi, Serefhan, seref name, moskova, 1976.
3. Bey, feridun, Munseatu selatin, c1, Istanbul, 1274.
4. uzun carsili, ismail hakki, osmanli tarihi, c.II, Ankara, 1998.
5. Haniwaldanus Anonimi,ss42,43.
6. Hocasadeddin, Tacuttevarih, haz, ismetparmaksizoglu, cII, Istanbul, 1926.
7. tansel, Selahattin, sultanIIbayezitin siyasi hayati, Istanbul, 1966.
8. kucukdag, Yusuf, 1995, IIbayezid-yavuz ve kanuni devirlerinde cemali ailesi, Istanbul, 1995.
9. Anonim, Tevarih Aliosman,F.GieseNesri- Haz.NihatAzamat,Istanbul, 1992.
10. Hamer, Joseph von, Dvleti osmaniyeTarihi, cIII, Istanbul, 1329.
11. Farzalibeyli, Sahin, ResmiBelgelerde23Agustus caldiransavasinin nedenleri ve sonuclari, XIII, turk tarih kongerasi4-8 ekim1999, Ankara, 2002.
12. b.omer, Hasan, kizilbaslga Reddiye,suleymaniye ktp.dugumlu baba bolumu.no00197.
13. saray, Topkapi, muzesi arsivi(TSMA), no.e 6401.12077.
14. saray, Mehmat, turk iran munasibatlarinda siiligin rolu-Ankara, 1990.
15. akgunduz, Ahmat, osmanli kanunnameleri ve hukuki tahlilari, III, Istanbul, 1991.
16. incalik, halil, osmanli impratorligi, Ankara, 1973.
17. dedeyev, Bilal, caldiransavasinakadar osmanli –safavi iliskilarine bir bakis,uluslrrarasi sosyal arastirmalar dergisi, volume2/6, 2009.
18. kupeli, ozer, "osmanli - safavi munasibatlarine dair turkiyede yapilan calismalar hakkinda birkac not ve bir bibliyografya denemesi', tarih okulu, sayi6, 17-23, 2010.
)