نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 دانشیار دانشگاه آزاد اسلامی رشت
2 دانشجوی دکتری مطالعات جنوب غرب آسیا
3 کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامهریزی توریسم
چکیده
تازه های تحقیق
نتیجهگیری
جهان پس از پایان جنگ سرد، فروپاشی شوروی سابق و برچیده شدن دیوار برلین، از استراتژیهای نظامی و روشهای سنتی اعمال قدرت، آرامآرام فاصله گرفت. استراتژیهای جهانی با رویکرد جدید و بهصورت مفاهیمی مانند ژئواکونومی، تغییر چهره دادند. به دنبال این رویکرد، موقعیت ژئوپلیتیک کشورها و ایفای نقش آنها در عرصة جهانی و بینالمللی، به داشتهها و توان اقتصادی آنها بستگی دارد. با توجه به این پیشفرض، مناطق ژئواکونومیک جهان از ارزش و اعتبار ویژهای برخوردار شدند.
در این میان، منطقة خاورمیانه به دلیل برخورداری از منابع عظیم نفت و گاز، در نظریههای جدید بهمثابه تکیهگاه معرفی شده است و نقش مهمی را در معادلات انرژی جهان بر عهده دارد. در این راستا، شیعیان خاورمیانه به دلیل پراکنش جغرافیایی خاص خود و حضور در مناطقی با ارزش ژئواکونومی بالا، در بطن تحولات سیاسی، اقتصادی و امنیتی منطقه قرار دارند؛ بهگونهای که پراکنش شیعیان در منطقة خلیج فارس و بهرهمندی قلمروهای جغرافیایی شیعهنشین از 54٪ ذخایر نفت کل دنیا، خود گواهی بر تأثیرگذاری ژئوپلیتیک تشیع بر تحولات منطقة خاورمیانه است. از سوی دیگر، بروز تحولات صورتگرفته در دهههای اخیر، مانند پیروزی انقلاب اسلامی در ایران، موفقیتهای حزبالله در لبنان، سقوط صدام و ایفای نقش شیعیان در عراق، گسترش موج ضداستبدادی و جنبشهای آزادیخواهی مردم کشورهای مختلف منطقة خاورمیانه، بر موقعیت ژئوپلیتیک تشیع افزوده است.
این عوامل سبب شدهاند تا هرگونه مطالعه و برنامهریزی به منظور تأمین امنیت و ثبات سیاسی، اجتماعی و اقتصادی در این منطقه، بدون مشارکت و همکاری شیعیان، امری نسنجیده و بینتیجه قلمداد شود. نتایج بهدستآمده در این مقاله، که با هدف شناسایی فرصتها و تنگناهای پیش روی شیعیان در منطقة خاورمیانه انجام گرفته، نشانگر برخورداری شیعیان از فرصتها و نقاط قوت فراوانی است؛ مانند: بهرهمندی از ذخایر عظیم انرژی؛ پشتوانه فقهی پویا؛ و استقرار در قلمرو جغرافیایی مطلوب. در مقابل، مؤلفههایی همچون فرقهگرایی، عقاید خصمانة فرقههای افراطی، رواج اندیشة سکولاریسم، تروریسم، و اندیشة شیعههراسی، منابع تهدید در مقابل نقشآفرینی ژئوپلیتیک تشیع در منطقه به شمار میآیند. با توجه به ارزیابی نتایج بهدستآمده و تدوین استراتژیهای چهارگانه (تهاجمی، بازنگری، تنوعی و تدافعی) که با استفاده از مدل SWOT مشخص شدهاند، چون میانگین کل امتیاز نقاط ضعف و تهدیدهای بهدستآمده در این پژوهش، کمتر از میانگین کل نقاط قوت و فرصتها میباشد ((3.72)SO > (2.83)WT) در ترسیم چشمانداز ژئوپلیتیک تشیع، استراتژی تهاجمی مناسب تشخیص داده شد.
کلیدواژهها