استادیار گروه تاریخ، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه شهیدچمران‌اهواز، اهواز، ایران.
10.22034/shistu.2023.549412.2223
چکیده
مطالعة روایات تاریخی مربوط به زمان پیدایش و سرکوب قدرت دنیوی شیخ جُنَید و شیخ حیدر صفوی نشان میدهد که عمده این روایات تحت تأثیر مفاهیم فقهی نگاشته شدهاند. این پژوهش با بهرهگیری از رویکردی تاریخی و تجزیه و تحلیل منابع، در پی توضیح این مسئله برآمده است. نتایج نشان میدهد: مورخان هواخواه و مخالف صفویان، با طرح چنین روایاتی، درصدد مشروعیتبخشی یا تخطئه حق پیدایش قدرتِ دنیوی در طریقت صفوی برآمدند؛ زیرا القای مشروعیت یا ایجاد تردید درباره ریشههای شکلگیری حق قدرت دنیوی و سیاسی این خاندان صوفی، پیوند مستقیمی با مبانی مشروعیتبخش و حقانگارانه بنیانگذاری و دیرپایی دولت صفوی داشت. در این میان، رویکرد خنجی نوآورانه بود؛ وی کوشید با بهکارگیری برخی مفاهیم فقهی نظیر «بغی»، «محارب» و «قاطعالطریق» درباره شیوخ طریقت صفویه، مشروعیت پیدایش و رشد قدرت دنیوی این دودمان را با چالش مواجه سازد. در سوی مقابل، خواندمیر، امینی هروی و غیره نیز کوشیدند با بهرهگیری از نظریه «جهاد در دارالکفر» و «جنگ با اصحاب بغی و طاغیان» در باب مخالفان و رقیبان، رشد تدریجی قدرت سیاسی در زمان شیخجُنَید و شیخحیدر را بهصورتی دینمدارانه و قانونی بنمایانند. ظاهراً غایت چنین رویکردی، بازآفرینی بنیانگذاری و اقتدار دولت صفوی در امتداد امامت و حکومت تاریخی شیعه بوده است.
)