تحلیل نگرش فقهی تاریخ‌نویسان عصر صفوی از چگونگی برآمدن و سرکوب قدرتِ دنیویِ شیوخ طریقت صفویه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه تاریخ، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه‌ شهیدچمران‌اهواز، اهواز، ایران.

چکیده

مطالعة روایات تاریخی مربوط به زمان پیدایش و سرکوب قدرت دنیوی شیخ­ جُنَید و شیخ ­حیدر صفوی نشان می­دهد که عمده این روایات تحت تأثیر مفاهیم فقهی نگاشته شده­اند. این پژوهش با بهره­گیری از رویکردی تاریخی و تجزیه و تحلیل منابع، در پی توضیح این مسئله برآمده است. نتایج نشان می­دهد: مورخان هواخواه و مخالف صفویان، با طرح چنین روایاتی، درصدد مشروعیت­بخشی یا تخطئه حق پیدایش قدرتِ دنیوی در طریقت صفوی برآمدند؛ زیرا القای مشروعیت یا ایجاد تردید درباره ریشه­های شکل­گیری حق قدرت دنیوی و سیاسی این خاندان صوفی، پیوند مستقیمی با مبانی مشروعیت­بخش و حق­انگارانه بنیان­گذاری و دیرپایی دولت صفوی داشت. در این میان، رویکرد خنجی نوآورانه بود؛ وی کوشید با به­کارگیری برخی مفاهیم فقهی نظیر «بغی»، «محارب» و «قاطع­الطریق» درباره شیوخ طریقت صفویه، مشروعیت پیدایش و رشد قدرت­ دنیوی این دودمان را با چالش مواجه سازد. در سوی مقابل، خواندمیر، امینی هروی و غیره نیز کوشیدند با بهره­گیری از نظریه «جهاد در دارالکفر» و «جنگ با اصحاب بغی و طاغیان» در باب مخالفان و رقیبان، رشد تدریجی قدرت سیاسی در زمان شیخ­جُنَید و شیخ­حیدر را به­صورتی دین­مدارانه­ و قانونی­ بنمایانند. ظاهراً غایت چنین رویکردی، بازآفرینی بنیان­گذاری و اقتدار دولت صفوی در امتداد امامت و حکومت تاریخی شیعه بوده است.

تازه های تحقیق

نیمه دوم سده نهم و آغاز سدة دهم ق، دوره خاصی

کلیدواژه‌ها