حفظ اتحاد و صلح‌طلبی؛ محور عملکرد امام علی در رخدادهای پیرامون جنگ جمل

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه تاریخ دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

حفظ اتحاد و صلح­طلبی؛
محور عملکرد امام علی7در رخدادهای پیرامون جنگ جمل
 
لیلا نجفیان رضوی / استادیار گروه تاریخ دانشگاه فردوسی مشهد / najafian@um.ac.ir
تاریخ وصول: 01/02/1399 / تاریخ تصویب نهایی: 02/05/1399
چکیده
با رحلت رسول خدا9، توجه به رویکرد صلح­محورِ آن حضرت به منظور حفظ انسجام جامعة اسلامی و اتحاد مسلمانان کم‌تر شد. اما با شروع خلافت امیرالمؤمنین7 و التزام عملی ایشان به قرآن و سنت پیامبر9، توجه به این امر نیز رنگی تازه به خود گرفت. مروری بر عملکرد امام7 در دوران کوتاه خلافت ایشان و مطالعة موردی جنگ جمل، بر پایة کهن‌ترین متون تاریخی، براین امر گواه است. بر این ­اساس، پرسش پژوهش حاضر آن است که چه مستندات تاریخی‌ای از نحوة عملکرد امام علی7 در وقایع پیرامون جنگ جمل وجود دارند که با بهره‌گیری از آن‌ها بتوان بر توجه آن حضرت به حفظ انسجام جامعة اسلامی و اتحاد مسلمانان با رویکردی صلح­محور صحه ­گذارد؟ نتیجة این پژوهش توصیفی - تحلیلی، آن است که ایشان با محوریت جلوگیری از ایجاد افتراق در جامعه، ضمن شفاف‌سازی اوضاع برای مردم و فرستادن نمایندگانی نزد فتنه‌انگیزان، با رویکردی صلح‌طلب کوشیدند تا از منتهی­ شدن فتنه به جنگ جلوگیری نمایند. همان‌طورکه پس از اتمام نبرد، با پرهیز از خشونت و رفتار دین­محور با بازماندگان، عدم‌مماشات در امور جامعة اسلامی (انتخاب حکم‌ران) و نوشتن نامه و تشریح وقایع برای مردم کوفه و مدینه، در حفظ انسجام جامعة اسلامی و اتحاد مسلمانان کوششی حداکثری داشتند.

تازه های تحقیق

نتیجه

با پیمان‌شکنی طلحه و زبیر و بهره‌گیری فرصت‌طلبانة آنها و حامیانشان از شعار «قصاص قاتلان عثمان»، اولین جنگ داخلی مسلمانان در آغاز خلافت حضرت علی7 شکل گرفت. بررسی نحوة عمل آن حضرت در دو بازة کلی قبل و بعد از جنگ، حاکی از آن است که ایشان در تمام وقایع مرتبط با این نبرد، عملکردی همراه با آگاهی‌بخشی و شفاف‌سازی، پای‌بندی به دستورهای دین و سنت پیامبر9، عدم‌مماشات در امور مرتبط با جامعه اسلامی و تأکید بر حقانیت خود در جنگ و خلافت[1] داشته‌اند. عملکرد مسالمت‌جویانه و صلح‌طلب امام7 با سران فتنه پیش از جنگ، با شیوة عملِ همراه با بخشش و پرهیز از خشونت ایشان نسبت به معرکه‌گردانان نبرد و حامیان آنها پس از جنگ، در ظاهر متفاوت است، اما می‌توان گفت که در هر دوی این موارد، تکیه بر پرهیز از ایجاد هرگونه افتراق در جامعة اسلامی‌ است. امری که قابل تسری به برخی از موارد پیش‌تر گفته شده (آگاهی‌بخشی و تأکید بر حقانیت در جنگ و خلافت) است. بدین ترتیب می‌توان گفت: امیرالمؤمنین با محوریت جلوگیری از ایجاد هرگونه شکاف در میان امت اسلامی، ضمن پای‌بندی به دستورهای دین و سنت پیامبر9 و عدم‌مماشات در امور مرتبط با جامعه اسلامی، به‌مواجهه با سردمداران این جنگ و سازمان‌دهی تمام امور مربوطه آن پرداختند.

[1]. ویژگی اخیر در سخنان آن حضرت پس از جنگ شفافیت بیش‌تری دارد.

کلیدواژه‌ها


 
1. ابن ابی‌الحدید، شرح نهج البلاغه، تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم، مصر: دار الاحیاء الکتاب العربی، 1965.
2. ابن اثیر، علی بن محمد، اسد الغابه فی معرفه الصحابه، بیروت: دارالفکر، 1409.
3. ابن اعثم کوفى، الفتوح، تحقیق على شیرى، بیروت: دارالاضواء، 1411.
4. ابی‌مخنف، لوط بن یحیی، اخبار الجمل، تحقیق قیس بهجت العطار، کربلا: مجمع الامام الحسین7 العلمی لتحقیق تراث اهل البیت‰، 1439.
5. بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، تحقیق محمدباقر محمودی، بیروت: مؤسسه الاعلمی للمطبوعات، 1974.
6. حسنی، مجید و ولی­الله نقی­پورفر، «پویایی­شناسی سیره حضرت علی7 در مدیریت بحران جنگ جمل»، مدیریت اسلامی، س25، ش3، ص115-137، 1396.
7. حکیمی، محمد، «مؤلفه­های سیاست اخلاقی حضرت علی7 در مواجهه با اصحاب جمل»، ره­آورد سیاسی، ش50، ص7-32، 1396.
8. خلیفة بن خیاط، تاریخ خلیفه بن خیاط، تحقیق فواز، بیروت: دارالکتب العلمیه، 1415.
9. دینورى، احمد بن داوود، اخبار الطوال، تحقیق عبدالمنعم عامر، قم: منشورات الرضى، 1368ش.
10. دینوری، ابن­قتیبه، الامامه و السیاسه، تحقیق علی شیری، بیروت: دارالاضواء، 1410.
11. راقب، امیر، احسان کیانی و سیدمجید حسینی، «سیاست و حقیقت؛ یک خوانش آگونیستی؛ بازخوانی کنش سیاسی امام علی7 از قتل عثمان تا جنگ جمل»، پژوهشنامه علوم سیاسی، س11، ش44، ص71-96، 1395.
12. زرگری‌نژاد، غلامحسین، نهضت امام حسین7 و قیام کربلا، تهران: سمت، 1383.
13. شیردل، معصومه، بی­بی‌سادات رضی بهابادی، فتحیه فتاحی­زاده و محمد جانی­پور، «رفتارشناسی امام علی7 با اولین مخالفان داخلی حکومت اسلامی»، پژوهش­نامه علوی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، س8، ش2، ص45-70، 1396.
14. طبری، محمد بن جریر، تاریخ الأمم و الملوک، تحقیق محمد ابو الفضل ابراهیم، بیروت: دار التراث، 1967.
15. مسعودی، علی بن حسین، مروج الذهب و معادن الجوهر، تحقیق اسعد داغر، قم: دار الهجره، 1409.
16. مسکویه رازى، ابوعلى، تجارب الامم، تحقیق ابوالقاسم امامى، تهران: سروش، 1379ش.
17. مفید، محمد بن محمد بن نعمان، الارشاد فی معرفة حجج الله على العباد، قم: کنگره شیخ مفید، 1413الف.
18. ـــــــــــــــــــــــ ، مصنفات الشیخ المفید (الجمل والنصره لسید العتره فی حرب البصره)، تصحیح علی میرشریفی، قم: مکتب اعلام اسلامی، 1413ب.
19. یعقوبى، احمد بن ابى­یعقوب ، تاریخ یعقوبى، بیروت: دارصادر، بی­تا.