نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 دانشیار گروه تاریخ دانشگاه ایلام
2 استادیار گروه تاریخ دانشگاه ایلام
3 دانشجوی دکتری دانشگاه ایلام
چکیده
تازه های تحقیق
نتیجه
بررسی تراجم خلفا در الاستیعاب، نشان می‌دهد که امام علی7 اغلب با کفایت نظامی و گاه علمی هویت‌دهی می‌شود. این مسأله، با هدف کم‌رنگ ساختن و یا به حاشیه راندن آیات و روایات سیاسی در شأن حضرت علی7 و حاشیه‌رانی هویت سیاسی ایشان صورت می‌گیرد. وی هویت نظامی امام علی7 را به عنوان بخشی از هویت یک انسان کامل برجسته می‌سازد و برخلاف صحابه‌نگاران شرق که به جهت عدم‌پذیرش حضرت علی7 توسط مردم بر هویت اخلاقی ـ مدیریتی امام می‌تازند، ابن‌عبدالبر در این عدم‌گزینش، به طرد اخلاقی هویت جمعی پرداخته، کینه، بغض و حسادت برخی از اصحاب نسبت به حضرت علی7 را مانع پذیرش خلافت ایشان توسط اجتماع معرفی می‌کند.
در هویت‌دهی به ابوبکر، الاستیعاب بر هویت سیاسی خلیفه اول تأکید بیش‌تری دارد و روایاتی را در جهت مشروعیت سیاسی وی گزینش و نقل می‌کند. اما ابن‌عبدالبر در اعتبار‌دهی به خلیفه دوم، با پذیرش برخی از معانی و دال‌های اصلی گفتمان تشیع، از جمله علم الهی و عصمت به درون گفتمان اهل سنت به عنوان گفتمان مطلوب خویش، هویتی پیامبرگونه را از عمر بازتاب می‌دهد. ابن‌عبدالبر مشروعیتی کاریزماتیک برای خلیفه دوم قائل است، به طوری که حتی اخلاق و تندی روش و منش او را در راستای کاریزما تعبیر می‌کند. هویت عثمان در الاستیعاب، هویت فردی گناه‌کار و خطاکار است. اما ابن‌عبدالبر، خطا و گناه وی را از نوع خطای اجتماعی به شمار می‌آورد؛ از این رو قاتلان عثمان را محکوم کرده، به حاشیه می‌راند و در حاشیه‌رانی ادعای شورشیان مبنی بر خروج عثمان از دین، به روایاتی می‌پردازد که بر اعمال و آداب عبادی و ایمان عثمان دلالت
دارد؛ بنابراین مهم‌ترین غیریت گفتمانی در الاستیعاب، گفتمان تشیع است. غدیر، نص، افضلیت و سلسله‌مراتب خلافت، از مهم‌ترین معانی سیاسی گفتمان تشیع است که در تراجم خلفا مورد منازعه قرار گرفته است. ابن‌عبدالبر علاوه بر طرد معانی در گفتمان تشیع، این گفتمان را به اتهام افراط در محبت امام علی7 نیز طرد می‌کند. به نظر می‌رسد روایات ابن‌عبدالبر در تراجم خلفاء در جهت تعدیل تنش‌ها میان دو گفتمان شیعه و اهل سنت قرار دارد.
کلیدواژه‌ها
)