نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 دانشجوی دکتری دانشگاه شاهد تهران
2 استادیار دانشگاه هنر اصفهان
چکیده
تازه های تحقیق
نتیجه
مدارس چهارباغ و نیمآورد اصفهان از جمله مهمترین نمونه بناهای مذهبی عصر صفویه هستند که کاربرد کتیبهها و تزئینات منقوش در آنها بسیار چشمگیر است. این کتیبهها، با انواع خطوط ثلث، کوفی و نستعلیق و با همراهی نقوش و تزئیناتی اجرا شدهاند و محتوای آنها آیات قرآن، روایات، احادیث، اسماءالحسنی و دیگر مضامین دینی است.
در پژوهش حاضر، مدارس چهارباغ و نیمآورد و به خصوص کتیبهها و تزئینات آن دو بنا، به عنوان رسانههایی نمادین شناخته شدند. بر این اساس، ابتدا نحوه انتقال پیام در آنها به صورت منظم در قالب نمودار تحلیل گردید. در این نمودار، تعامل میان حکومت صفویه با شریعت اسلام، فرهنگ شیعه، قرآن و منابع حدیث به صورت مراجع پیام نمادین و نمادپردازی و علاوه بر آن لازمه نمادشناسی و دریافت پیام معرفی گردیده است. هنرمند در این سیر، در جایگاه نمادپرداز و کدگذار معرفی شده که عمل نمادپردازی در کتیبهها و تزئینات دو بنای چهارباغ و نیمآورد به عنوان رسانههای نمادین را بر عهده دارد. در مرحله بعد، این پیامها از طریق این رسانهها به مخاطبان انتقال مییابد. در مرحله بعد بر مبنای یافتههای بخش پیشین، شش نمونه از مهمترین کتیبهها و تزئینات دو بنا به صورت هدفمند انتخاب گردید و از حیث ساختار، مضامین و در نهایت مهمترین پیامهای نمادین مطرحشده در آنها تجزیه و تحلیل گردید.
بر اساس نتایج پژوهش حاضر، از جمله مهمترین پیامهای نمادینی مطرح در این کتیبهها، بیان فضایل و جایگاه ویژه حضرت علی7 به عنوان نماد هنر شیعی و سیاست مذهبی عصر صفویه و اشارههای پرتعداد به امامت، جانشینی و جایگاه علمی ایشان است که زیربنای آنها، باورهای ملی و تفکرات مذهبی شیعی رایج در این عصر بوده است. نکته قابلتوجه دیگر، علاوه بر مفاهیم و پیامهای نمادین کتیبهها، تناسب چشمگیر محل قرارگیری و تکنیک اجرای آنها با این مفاهیم است، بهگونهای که با توجه به اهمیت این کتیبهها و همخوانی آنها با رسالت کلی بنا، نقاط طلایی همچون نمای خارجی ایوانها، محلهای تدریس و عناصر ورودی بنا برگزیده شده است.
در پایان، این نتیجه کلی حاصل میگردد که کتیبهها و تزئینات بهکاررفته در بناهای علمی-مذهبی عصر صفویه و به طور شاخص مدارس نیمآورد و چهارباغ اصفهان، علاوه بر کارکرد زیباییشناسی، به عنوان رسانههایی نمادین شناخته میشوند و از جمله مهمترین پیامها و مفاهیمی بهکاررفته در آنها، بیان جایگاه شاخص حضرت علی(ع) به عنوان امام و نماد شیعه در قالب متن و تصویر است. با توجه به ظرفیت بالای پژوهشی بالای مدارس و بناهای علمی عصر صفویه، پژوهش درباره دیگر بناها برای مطالعات آتی پیشنهاد میگردد.
کلیدواژهها
26. Pope, Arthur Upham (1994), Iranian architecture, translated by Gholam Hossein Afshar, Tehran: Cultural Publications.
27. Burckhardt, Titus )1986(,Islamic art, Language and speech, translated by Masoud Rajbnia Tehran: Soroush Publication.