تحلیل گزاره‌های پرسشی خطبه فدکیه بر اساس نظریه «سرل»

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 مدیر گروه زبان و ادبیات عربی دانشگاه کاشان- واحد خواهران

2 دانشجوی دکتری دانشگاه کاشان

چکیده

کنش گفتار، از موضوعات تحلیل­گفتمان است که با کاربست آن، می­توان مفاهیم نهفته در ژرف­ساخت­ها و عبارت­ها را آشکار ساخت. این نظریه را ابتدا «آستین» مطرح کرد و سپس با نوآوری­های شاگردش «جان سرل» گسترش یافت. پژوهش حاضر، بر اساس مطالعات کیفی و با روش توصیفی ـ تحلیلی، بر آن است تا گزاره­های پرسشی در خطبه فدکیه حضرت زهرا " را بررسی نماید. دستاورد پژوهش، بیان‌گر آن است که از مجموع 31 گزاره پرسشی، تعداد 22 کنش عاطفی و 9 کنش ترغیبی است، در حالی که کنش­های اعلامی، تعهدی و اظهاری در این گزاره­ها مصداقی ندارند. کاربرد متعدد کنش­های عاطفی، نشان از درک عمیق گوینده نسبت به بافت موقعیتی خطبه و شخصیت مخاطبان دارد. آن حضرت با به‌کارگیری استفهام غیر­مستقیم، از زیباترین شکل بلاغی برای انتقال مفهوم مورد نظر بهره جسته‌اند و با گنجاندن استفهام­های مجازی در لابه‌لای سخنان خود، مخاطب را به اندیشه واداشته‌اند.

کلیدواژه‌ها


  1. قرآن کریم.

    1. ابن ابی‌الحدید معتزلی، شرح نهجالبلاغه، تحقیق محمد ابوالفضل إبراهیم، چ اول، بی‌جا، دارإحیاء الکتب العربیة ـ عیسى البابی الحلبی وشرکاه، 1962م.
    2. ابن المنیر، الانتصاف علی هامش الکشاف، چ سوم، بیروت: دارالکتاب العربی، 1987م.
    3. ابن عاشور، محمد بن طاهر، التحریر و التنویر، چ اول، بیروت: مؤسسه التاریخ، بی­تا.
    4. ابن‌منظور، ابوالفضل و جمال‌الدین محمد بن مکرم‌، لسان العرب، محقق/ مصحح: احمد فارس صاحب الجوائب‌، چ سوم، بیروت: دارالفکر للطباعة و النشر و التوزیع ـ دار صادر‌، 1414ق.
    5. ابن هشام انصاری، جمال‌الدین، مغنی‌اللبیبعنکتبالأعاریب، چ4، قم: کتابخانه سیدالشهدا، 1368ش.
    6. الإربلی، علی بن ابی الفتح، کشف الغمة فی معرفة الأئمة، بیروت: دارالأضواء، بی­تا.
    7. انصاری، محمدباقر و حسین رجایی، م‍ت‍ن‌ ک‍ام‍ل‌ و ت‍رج‍م‍ه‌ ف‍ارس‍ی‌ خ‍طاب‍ه‌ فدک، ق‍م‌: ال‍ه‍ادی‌‏‫، 1376ش.
    8. الباهی، حسان، الحوار و منهجیة التفکیر النقدی، المغرب: افریقیا الشرق، 2004م.
    9. البخاری، محمد بن اسماعیل، صحیح بخاری، استانبول: دارالفکر للطباعة والنشر والتوزیع، 1401ق.
    10. پالمر، فرانک، نگاهی تازه به معنا‌شناسی، ترجمه کوروش صفوی، چ سوم، بی­جا، ماد، 1381ش.
    11. پهلوان­نژاد، محمدرضا و مهدی رجب­زاده، «تحلیل متن­شناسی زیارت‌نامه حضرت امام رضا7 بر پایة نظریة کنش­گفتار»، مطالعات اسلامی (فلسفه و کلام)، ش42، سال 1389ش.
    12. جوهرى، اسماعیل بن حماد، الصحاح ـ تاج اللغة و صحاح العربیة‌، محقق/ مصحح: احمد عبدالغفور عطار‌، چ اول، بیروت: دارالعلم للملایین،1410ق.
    13. الجوهری، ابوبکر، السقیفة وفدک، تحقیق محمدهادی الأمینی، الطبعة الأولى، بیروت: شرکة الکتبی للطباعة والنشر، 1993م.
    14. چپمن، شیوان، از فلسفه تا زبان‌شناسی، ترجمه حسین صافی، تهران: گام نو، 1384ش.
    15. حسکانی، عبیدالله بن احمد، شواهد التنزیل لقواعد التفضیل‏، تحقیق محمدباقر محمودى، چ اول، تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت ارشاد اسلامى، 1411ق.
    16. راغب اصفهانى، حسین بن محمد، مفردات ألفاظ القرآن، تحقیق: صفوان عدنان داوودى‏‏، چ اول، بیروت: دارالقلم، 1412ق.
    17. زرقانی، سیدمهدی و زهرا اخلاقی، «تحلیل ژانر شطح بر اساس نظریه کنش گفتار»، دو فصلنامه ادبیات عرفانی، ش6، سال 1391ش.
    18. زمخشرى، محمود، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل،‏ چ3‏، بیروت: دارالکتاب العربی، 1407ق.
    19. سیوطى، عبدالرحمان بن ابى‏بکر، الدرالمنثور فى تفسیر المأثور، چ اول، قم: کتابخانه آیت‌الله مرعشى نجفى، 1404ق.
    20. الشهری، عبدالهادی بن ظافر، استراتیجیات الخطاب ـ مقارنةلغویةتداولیة، چ اول، بیروت: دارالکتاب الجدید، 2004م.
    21. صفوی، کوروش، معنا‌شناسی کاربردی، چ دوم، تهران: همشهری، 1392ش.
    22. طباطبایى، سیدمحمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ترجمه سیدمحمدباقر موسوى همدانى‏، چ پنجم، قم: دفتر انتشارات اسلامى جامعه‏ مدرسین حوزه علمیه قم‏، 1374ش.
    23. طبرسى، فضل بن حسن، الاحتجاج، تحقیق و تعلیق و ملاحظات السیدمحمدباقر الخرسان، النجف الأشرف: دارالنعمان للطباعة والنشر، 1966م.
    24. طبرسى، فضل بن حسن، ترجمه مجمع البیان فى تفسیر القرآن‏، تحقیق رضا ستوده، چ اول، تهران: فراهانى‏، 1360ش.
    25. عبدالعزیز، احمدعلی، من بلاغة القرآن، چ اول، مصر: دارالیقین للنشر و التوزیع، 2011م.
    26. قزوینی، سیدمحمدکاظم، فاطمه زهرا  "  از ولادت تا شهادت، ترجمه علی کرمی‌فریدنی، چ پنجم، قم: مرتضی، 1384ش.
    27. محمودی، محمدباقر، نهج‌السعادة فی مستدرک نهج‌البلاغة، چ اول، تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی 1376ش.
    28. مگونسن، ا.لین، کنش کلامی، دانش‌نامه نظریه‌های ادبی معاصر، ایرنا ریما مکاریک، ترجمه مهران مهاجر و محمد نبوی، تهران: آگه، 1388ش.
    29. میرجهانی طباطبایی، محمدحسن، جنة العاصمة،‏‌ تهران: کتابخانه صدر، 1371ش.

    30. Austin, j. L., How to do things words, Oxford: Oxford University Press, 1962.

    31. Crystal, David, A Daictionary of Linquis ticsand phonetics, sixth edition, Oxford Black well publishing Ltd, 2008.

    32. Levinsin, S. C., Pragmatics, Cambridge: Cambridge University Peress, 1983.

    33. Sadock, j. "Speech Acts", In. Hom and G. ward (Eds), The Hand book of pragmaics.Black well publishing, Ltd, Malden, Oxford and Carlton, pp. 53-73, 2004.

    34. Searl, j. R, speach acts, Cambridge, Cambridge university press, 1969.

    35. Yule, Georg, Pragmatics. 5 th imp, Oxford University Press, 2000.