تاریخ‌نگاری مکتب حدیثی کوفه در پنج قرن نخست و تأثیرگذاری آن بر تاریخ‌نگاری اسلامی بر اساس دو فهرست نجاشی و شیخ طوسی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار دانشگاه

2 دانشجو

چکیده

تاریخ‌نگاری از نخستین حوزه­هایی است که شیعیان بدان توجه کرده­اند. در مکتب کوفه به عنوان پیش‌قراول مراکز علمی شیعه، اولین آثار به نگارش درآمد. این‌که تاریخ‌نگاری در نخستین پایگاه خود چه روندی را طی نموده و چه تأثیری بر تاریخ‌نگاری اسلامی داشته، هدفی است که این نوشتار دنبال می‌کند. در این نوشتار، روند تاریخ‌نگاری شیعیان که از سدة نخست هجری آغاز گردید، در دو برهه دوران حضور ائمه و دوران پس از غیبت ایشان بررسی گردید. در عصر نخست که دوران مؤلفان تاریخ‌نگار محسوب می­شود، تاریخ‌‌نگاری شکل تخصصی به خود نمی­گیرد و این نگاه مورخانه از نیمه قرن دوم، با ظهور مورخان نامی شیعه آغاز می­گردد. در دوران غیبت ائمه نیز مسأله جزیی‌نگری در تألیف آثار نمایان گردید. اثرپذیری عالمان و مورخان جهان اسلام در آثارشان از تألیفات تاریخ‌نگاران مکتب کوفه، از جلوه­های اثرگذاری این مکتب بر تاریخ‌نگاری اسلامی است.

کلیدواژه‌ها


الف: کتاب
1. آقا بزرگ تهرانی، الذریعة إلی تصانیف الشیعة، بیروت، دارالأضواء، 1403ق.
2. آیینه‌وند، صادق، علم تاریخ در گسترة تمدن اسلامی، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی، 1387ش.
3. ابن ابی‌الحدید، شرح نهجالبلاغه، قم، مکتبة آیة‌‌‌الله المرعشی النجفی، 1404.
4. ابن اثیر، علی بن ابی‌الکرم، أسدالغابة، بیروت، دار الکتاب العربی، بی‌تا.
5. ابن بابویه، علی بن حسین، کمال‌الدین و تمام‌النعمة، تهران، اسلامیه، 1395ش.
6. ـــــــــــــــــــــــ ، الخصال، قم، جامعه مدرسین، 1362ش.
7. ـــــــــــــــــــــــ ، معانی الاخبار، قم، دفتر انتشارات وابسته به جامعه مدرسین، 1403ق.
8. ـــــــــــــــــــــــ ، الأمالی، تهران، کتابچی، 1376ش.
9. ابن حبان، الثقات، اول، حیدرآباد، مؤسسة الکتب الثقافیة، 1393ق.
10. ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی، لسان المیزان، بیروت، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، 1390ق.
11. ـــــــــــــــــــــــ ، فتح الباری، دوم، بیروت، دار المعرفة، بی‌تا.
12. ـــــــــــــــــــــــ ، الاصابة، اول، بیروت، دار الکتب العلمیة، 1415.
13. ابن سعد، محمد بن سعد، الطبقات الکبری، بیروت، دار صادر، بی‌تا.
14. ابن عساکر، علی بن حسن، تاریخ مدینة دمشق، بیروت، دارالفکر، 1415ق.
15. ابن عبدالبر، یوسف بن عبدالله، الإستیعاب فی معرفة الأصحاب، اول، بیروت، دارالجیل، 1412ق.
16. ابن کثیر، اسماعیل بن کثیر، البدایة و النهایة، اول، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1408.
17. ابن معین، یحیی، تاریخ ابن معین، بیروت، دار القلم للطباعة والنشر والتوزیع، بی‌تا.
18. ابن ندیم، محمد بن اسحاق، الفهرست، بی‌جا، بی‌تا.
19. اصفهانی، ابوالفرج، مقاتل الطالبیین، دوم، قم، مؤسسة دار الکتاب للطباعة والنشر، 1385ق.
20. ـــــــــــــــــــــــ ، الأغانی، بی‌جا، دار إحیاء التراث العربی، بی‌تا.
21. بخاری، محمد بن اسماعیل، التاریخ الکبیر، دیاربکر، المکتبة الإسلامیة، بی‌تا.
22. بلاذری، احمد بن یحیی، أنساب الأشراف، مصر، دار المعارف، 1959م.
23. ـــــــــــــــــــــــ ، فتوح البلدان، قاهره، مکتبة النهضة، 1956م.
24. ثقفی، ابراهیم بن محمد، الغارات، تهران، انجمن آثار ملی، 1395ق.
25. جعفریان، رسول، منابع تاریخ اسلام، تهران، نشر علم، 1393ش.
26. حلی، حسن بن یوسف، خلاصة الأقوال، نجف، دارالذخائر، 1411ق.
27. حموی، یاقوت بن عبدالله، معجم الأدباء، بیروت، دارالفکر، 1400ق.
28. خطیب بغدادی، احمد بن علی، تاریخ بغداد، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1417ق.
29. خویی، ابوالقاسم، معجم رجال الحدیث، بی جا، 1413ق.
30. دمشقی، اسماعیل بن کثیر، البدایة و النهایة، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1408ق.
31. دینوری، عبداله بن مسلم، المعارف، دوم، مصر، دار المعارف، 1969م.
32. ذهبی، محمدبن احمد، تاریخ الإسلام، دوم، بیروت، دار الکتاب العربی، 1409ق.
33. ـــــــــــــــــــــــ ، میزان الإعتدال، اول، بیروت، دار المعرفة، 1382ق.
34. رازی، ابوحاتم، الجرح و التعدیل، اول، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، 1372ق.
35. زرکلی، خیرالدین، الأعلام، بیروت، دار العلم للملایین، 1980م.
36. سزگین، فؤاد، تاریخ نگارش‌های عربی، جهانداری، کیکاووس، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، 1380ش.
37. سمعانی، عبدالکریم بن محمد، الأنساب، اول، بیروت، دار الجنان، 1408ق.
38. صدر، حسن، تأسیس الشیعة، بی‌جا، شرکة النشر و الطباعة، العراقیة، بی‌تا.
39. صفار، محمد بن حسن، بصائرالدرجات، قم، مکتبة آیة الله المرعشی النجفی، 1404ق.
40. طبری، محمد بن جریر، تاریخ الأمم و الملوک، چهارم، بیروت، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، 1403ق.
41. طوسی، محمد بن حسن، الفهرست، بی جا، مؤسسة النشر الفقاهة، 1422ق.
42. ـــــــــــــــــــــــ ، رجال الطوسی، قم، مؤسسة النشر الإسلامی، 1373ش.
43. ـــــــــــــــــــــــ ، إختیار معرفة الرجال، مشهد، مؤسسه نشر دانشگاه مشهد، 1409ق.
44. عاملی، محسن، أعیان الشیعة، بیروت، دار التعارف للمطبوعات، بی‌تا.
45. عقیلی، محمد بن عمر، الضعفاء الکبیر، دوم، بیروت، دار الکتب العلمیة، 1418ق.
46. عقیلی حلبی، عمر بن احمد، بغیة الطلب فی تاریخ الحلب، بیروت، مؤسسة البلاغ، 1408ق.
47. قمی، عباس، الکنی و الألقاب، تهران، مکتبة الصدر، بی‌تا.
48. قمی، علی بن ابراهیم، تفسیر قمی، قم، دارالکتاب، 1404.
49. کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تهران، دارالکتب الإسلامیه، 1407ق.
50. مجلسی، محمد باقر، بحارالأنوار، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، 1403ق.
51. مدرسی طباطبایی، حسین، میراث مکتوب شیعه، قم، کتابخانه تخصصی تاریخ اسلام و ایران، 1383ش.
52. مفید، محمد بن محمد، الإرشاد فی معرفة حجج الله على العباد، قم، کنگره جهانی هزاره شیخ مفید، 1413ق.
53. ـــــــــــــــــــــــ ، کتاب الجمل، قم، مکتبة الداوری، بی‌تا.
54. مسعودی، علی بن حسین، مروج الذهب، بیروت، دار الهجرة، 1385ق.
55. منقری، نصر بن مزاحم، وقعة صفین، قم، مکتبة آیة الله المرعشی النجفی‏، 1404ق.
56. نجاشی، احمد بن علی، رجال النجاشی، بیروت، دار الأضواء، 1408ق.
57. نسائی، احمد بن علی، الضعفاء والمتروکین، اول، بیروت، دار المعرفة، 1406ق.
58. واسطی بغدادی، احمد بن حسین، الرجال لابن الغضایری، قم، دارالحدیث، 1364ش.
59. هلالی، سلیم بن قیس، کتاب سلیم بن قیس، قم، الهادی، 1405ق.
ب- مقاله
1. راون، وین، «سیره و قرآن»، نیل ساز، نصرت، آینه پژوهش، شماره 2، 1391ش.
2. رحمتی، محمد کاظم، «عبیدالله بن ابی­رافع و کتاب السنن و الأحکام و القضایا»، حدیثپژوهی، شماره7، 1391ش.
3. قائدان، اصغر، «تأثیر روایت ایام العرب بر مغازی و فتوح‌نگاری»، مطالعات تاریخ اسلام، شماره 9، 1390ش.