بررسی آماری نقش موالی خاندان اشعری در کتب اربعه شیعه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 عضو هیئت علمی گروه تاریخ دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه بین المللی امام خمینی قزوین

2 دانشجوی دکتری دانشگاه بین‌المللی امام خمینی

چکیده

موضوع پژوهش حاضر، بررسی آماری نقش موالی خاندان اشعری در کتب اربعه شیعه است که در آن، تعداد احادیث نقل شده از چهار تن از محدثان قمی قرن ‌سوم و اوایل قرن‌ چهارم هجری به نام‌های احمد بن محمد بن ‌خالد برقی، محمد بن ‌حسن‌ صفار قمی، علی بن ابراهیم بن ‌هاشم‌ قمی و محمد بن ‌‌یحیی ‌‌العطار در کتاب‌های الکافی، من‌ لایحضره‌ الفقیه، تهذیب‌‌الاحکام و الاستبصار فی‌ مااختلف‌ من‌ الاخبار، نقش و تأثیر این محدثان را بررسی می‌نماید. با توجه به اهمیت و برجستگی مکتب حدیثی قم و راویان این شهر در این‌ دوره تاریخی، میزان تأثیرگذاری محدثان قمی بر تألیف این کتب و تأثیر وضعیت این اجتماع شیعی بر روایات نقل‌شده از این راویان، مسأله اصلی پژوهش حاضر است. روش پژوهش توصیفی و گردآوری داده‌ها بر منابع کتابخانه‌ای مبتنی است. نتیجه به‌دست آمده از این‌ پژوهش، نشان می‌دهد که فارغ از احادیث مشترک، در سند بیش از 43% احادیث کتب اربعه نام اینان دیده می‌شود که در کتاب کافی این ‌رقم بیش از 75% احادیث را شامل می‌گردد که این به نقش پررنگ راویان قمی اشاره دارد. بیش‌ترین احادیث نقل‌شده از اینان، مربوط به احکام ازدواج است و کم‌ترین به احکام جهاد اختصاص دارد، اما در مقابل بیش‌ترین درصد روایات نقل‌شده از این راویان در باب جهاد است.

کلیدواژه‌ها


  1. ابن‌غضائری، احمد بن حسین، رجال ابن الغضائری‏، قم، مؤسسه اسماعیلیان، 1364ش.
  2. برقی، احمد بن محمد بن خالد، رجال البرقی‏، تهران، دانشگاه تهران، 1383ق.
  3. پیروزفر، سهیلا و محمدمهدی آجیلیان‌مافوق، «خاندان اشعری و تأثیر آن بر سیر تحول مکتب حدیثی قم»، دوفصلنامه حدیث‌پژوهی دانشگاه کاشان، شماره5، بهار و تابستان1390.
  4. جباری، محمدرضا، مکتب حدیثی قم، قم، زائر، 1384ش.
  5. جعفریان، رسول، تاریخ تشیع در ایران از آغاز تا طلوع دولت صفوی، تهران، نشرعلم، 1388ش.
  6. حلی، ابن‌داوود، رجال ابن‌داوود، تهران، دانشگاه تهران، 1383ق.
  7. حلی، جمال‌الدین حسن بن یوسف بن علی بن مطهر، خلاصة الاقوال مشهور به رجال العلامة الحلی‏، قم، دارالذخائر، 1411ق.
  8. خویی، سیدابوالقاسم، معجم رجال الحدیث‏، قم، مرکز نشر آثار شیعه، 1410ق.
  9. داوطلب، نجمة‌السادات، «نقش مذهبی و فرهنگی خاندان اشعری در گسترش تشیع تا قرن چهارم»، نشریه فرهنگ پژوهش، شماره 8، سال 1389.
  10. صدوق، محمد بن علی بن حسین بن بابویه ‌قمی، عیون اخبار الرضا7، بی‌جا، جهان، 1378ق.
  11. ــــــــــــــــــــــــ ، من‌لایحضره‌الفقیه، قم، جامعه مدرسین، 1413ق.
  12. ــــــــــــــــــــــــ ، کمال‌الدین، قم، دارالکتب الاسلامیه، 1395ق.
  13. طوسی، محمد بن حسن، الإستبصار فی ‌ما اختلف‌ من ‌الاخبار، تهران، دارالکتب‌الاسلامیه، 1390ق.
  14. ــــــــــــــــــــــــ ، التهذیب الاحکام، تهران، دارالکتب الاسلامیه، 1365ش.
  15. ــــــــــــــــــــــــ ، رجال الشیخ الطوسی‏، نجف، حیدریه، 1381ق.
  16. ــــــــــــــــــــــــ ، الغیبه، قم، مؤسسه معارف اسلامی، 1411ق.
  17. ــــــــــــــــــــــــ ، الفهرست‏، نجف، المکتبه المرتضویه، بی‌تا.
  18. فرشچیان، رضا، پیش‌گامان تشیع در ایران؛ تحقیقی در رجال اشعریان، چاپ دوم، قم، زائر، 1389.
  19. قمى، حسن بن محمد، تاریخ قم، چاپ اول، قم، کتابخانه آیت‌الله مرعشی ‌نجفی، 1385ش.
  20. کشی، محمد بن عمر، اختیار معرفه الرجال مشهور به رجال کشی‏، مشهد، دانشگاه مشهد، 1348ش.
  21. کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی‏، تهران، دارالکتب الاسلامیه، 1365ش.
  22. معارف، مجید و سهیلا پیروزفر، آشنایی با علم حدیث، تهران، سمت، 1393ش.
  23. ــــــــــــــــــــــــ ، تاریخ عمومی حدیث با رویکرد تحلیلی، چاپ دهم، تهران، کویر، 1388ش.
  24. مقدسی، شمس‌الدین ابی‌عبدالله محمد بن‌احمد، احسن‌التقاسیم، بیروت، دارالصادر، بی‌تا.
  25. ناصر الشریعه، محمدحسین، تاریخ قم یا حریم مطهر بانوى عالی‌قدر اهل‌بیت عصمت و طهارت حضرت فاطمه معصومه "، چاپ اول، تهران، رهنمون، 1383ش.
  26. نجاشی، احمد بن علی، فهرست اسماء مصنفی الشیعه مشهور به رجال نجاشی، قم، جامعه مدرسین، 1407ق.
  27. یاقوت حموی، معجم‌ البلدان، بیروت، دارالصادر، 1995م.