اقدامات امام کاظم (علیه‌السلام) در راستای اثبات امامت ایشان در منابع شیعه و اهل سنت

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری تاریخ و تمدن ملل اسلامی، دانشکده الهیات، دانشگاه آزاد اسلامی واحد مشهد، مشهد، ایران.

2 استادیار تاریخ و تمدن ملل اسلامی، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد مشهد، مشهد، ایران.

3 استادیار تاریخ و تمدن ملل اسلامی، دانشکده الهیات، دانشگاه آزاد اسلامی واحد مشهد، مشهد، ایران.

چکیده

«امام کاظم» (علیه‎السلام) در ابتدای امامت، با چالش‌هایی روبه رو بوده اند که این چالش‌ها موجب شده است تا اقدامات ایشان به عنوان قرینه فعلی علاوه بر دلایل نقلی مورد توجه باشد. اهداف اصلی تحقیق، چگونگی و دلایل امامت امام موسی بن جعفر (علیه‎السلام) و نیز اقدامات ایشان در اثبات این موضوع با استفاده از منابع شیعه و اهل سنت است. سوال اصلی این تحقیق نیز بدین شرح است که «مهمترین اقدامات امام کاظم (علیه‌السلام) در راستای اثبات امامت ایشان با توجه به چگونگی و دلایل امامت ایشان در منابع شیعه و اهل سنت چیست؟» این تحقیق با روش توصیفی، تحلیلی و تطبیقی، به این نتیجه دست‌یافت که برای انتخاب امام، شرایطی مانند «وصیت، علم خاص، ودایع و سن» به‌عنوان ملاک تعیین‌شده که بنا به دلایل قدرمتیقن، مشخص می‌شود که امام کاظم (علیه‎السلام) شرایط امامت را داشته است. علاوه بر احادیث و دلایل منقول در قبال امامت ایشان، مهمترین اقدامات ایشان که عبارت است از وارستگی مادی و سیاسی، شفاف‌سازی در غصب حکومت شیعیان، مقابله علمی با جریان‌های انحرافی و فرقه‌های مختلف شیعه، مناظره با خلفای عباسی و انتخاب رویکرد تقیه، گویای این است که طرز فکر امام کاظم (علیه‌السلام) طرز فکر یک «ولی، امام و زعیم» امت است؛ زیرا از یک‌سو جامعه شیعیان را از طریق تقیه و وکالت مدیریت کرده و از طرفی، برای اثبات حقانیتشان از طرق مختلف مانند مناظره و شجاعت در بیان، تلاش نموده و ازنظر علمی و فرهنگی نیز با بزرگ‌ترین چالش زمان خود، مقابله نموده و خط‌مشی آگاهانه‌ای را بنیان‌گذاری نموده‌اند.

تازه های تحقیق

قضاوت در قبال نحوه به امامت رسیدن امام کاظم7 و اقدام امام صادق7 بدون درک شرایط زمانی و بحران‌های شیعیان در آن برهه تاریخی، ممکن نیست. اینکه همه ائمه اطهار‰ برای مرحله آغازین امامت خود با بحران مشابهی، مانند بحران آغازین امامت امام کاظم7 مواجه می‌شوند، گواه این حقیقت است که برای یافتن امام به حق، باید تلاش کرد و در دین اسلام، قرار نیست موضوع امامت و پذیرش آن در جامعه اسلامی بدون شناخت و آگاهی صورت گیرد.

امام کاظم7 صفات بارزی دارند که در منابع شیعه و اهل سنت، ذکرشده و اقرار به آنها ضروری و یافتن آن صفات ممکن است.

علاوه بر منقولات وارد شده در خصوص نحوه امامت ایشان، ملاک‌ها و معیارهای مشخصی برای همه ائمه اطهار نقل شده که امام کاظم7 نیز از این معیارها برخوردارند. به عبارت دیگر، از یک سو، شخصیت و از سوی دیگر، داشتن ملاک‌های منقول، و در نهایت، اقدامات ایشان - مانند وارستگی مادی و سیاسی، شفاف‌سازی در غصب حکومت شیعیان، مقابله علمی با جریان‌های انحرافی و فرقه‌های مختلف شیعه، مناظره با خلفای عباسی و انتخاب رویکرد تقیه - به این مطلب منتهی می‌شود که شیعیان دارای امامی هوشمند و متفکر هستند که توانسته‌اند در مدت 35 سال، ضمن حفاظت از خود، یاران و شیعیان و امام بعد از خود، مقابله صحیحی با ستم‌کارترین حکام ادوار اسلام داشته باشند و رهبری شیعیان و مسلمانان را به عهده بگیرند، هرچند ایشان نیز مانند پدر و اجدادشان و نیز اولاد گرامی‌شان دچار برداشت‌های غلط و افراط‌گونه و کم‌اعتقادی نسبت به دین پیامبر اکرم9 و جانشینان پس از ایشان هستند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


  1.  

    1. ابن‌خلدون، عبدالرحمن (1352)، مقدمه ابن خلدون، ترجمه محمد پروین گنابادی، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
    2. ابن‌خلکان، ابوالعباس شمس‌الدین احمد بن شهاب‌الدین (1256)، وفیات الاعیان و انباء ابناء الزمان، لبنان، دارالکتب العلمیه.
    3. ابن‌شهرآشوب، رشید الدین محمد بن علی (1408)، مناقب آل ابی‌طالب، قم، علامه.
    4. بغدادی، ابن خطیب (1417)، تاریخ بغداد، لبنان، دارالکتب العلمیه.
    5. بیوکارا، محمدعلی و صفری، وحید (1382)، «دو دستگی در شیعیان امام کاظم7 و پیدایش فرقه»، علوم حدیث، ش30.
    6. پاک نیا، عبد الکریم (1383)، «امام کاظم7 اسوه صلابت و ظلم ستیزیگ»، در: مبلّغان، ش 57.
    7. جعفریان، رسول (1377)، حیات فکری و سیاسی امامان شیعه7، قم، انصاریان.
    8. جنتی، محمد اسحاق (1387)، «بررسی سیره امام هفتم7 در منابع رجالی اهل سنت»، سخن تاریخ، ش2.
    9. جوزانی، ابوالفرج (1385)، صفة الصفوة، سوریه، دار الوعی.
    10. چلونگر، محمدعلی و نجاتی، محمد سعید (1394)، «بررسی رویکردهای سیاسی و معنوی امامت شیعه در زندگی امام کاظم7»، تاریخ اسلام، ش61.
    11. خراسانی، محمدهاشم بن محمد (1347)، منتخب التواریخ در زندگانی چهارده معصوم7، تهران، اسلامیه.
    12. رضوی، نجمه (1397)، «منش سیاسی امام کاظم7 در برخورد با خلفای هم عصرشان»، رهیافت فرهنگ دینی، ش4.
    13. رفیعی، امیرتیمور و رضی، ناهید (1393)، «مواضع سیاسی امام کاظم7 در مقابل خلفای عباسی»، در: پژوهشنامه تاریخ، ش37.
    14. سبحانی، جعفر (1393)، «مناظره های امام کاظم7 با هارون الرشید»، درس‌هایی از مکتب اسلام، ش640.
    15. شهرستانی، محمد بن عبدالکریم (1364)، الملل و النحل، قم، منشورات الشریف الرضی.
    16. صفار، محمد بن حسن (1404)، بصائر الدرجات، ترجمه میرزا حسن کوچه باغی، تهران، اعلمی.
    17. طباطبائی، سیدمحمدکاظم و بهرامی، علیرضا (1391)، «جستاری در آسیب‌شناسی چالش‌های آغاز امامت امام کاظم7»، فلسفه و کلام، ش8.
    18. طبرسی، احمد بن علی (1417)، اعلام الوری باعلام الهدی، تهران، دارالکتب اسلامیه.
    19. ـــــــــــــــــــــــ (1403)، احتجاج علی اهل اللجاج، مشهد، مرتضی.
    20. طوسی، محمد بن حسن (1381)، رجال الطوسی، نجف، حیدریه.
    21. عسقلانی، شهاب‌الدین احمد بن حجر (1325)، تهذیب التهذیب، لبنان، دارالفکر.
    22. عطاردی، عزیزالله (1409)، مسند الامام کاظم7، مشهد، آستان قدس رضوی.
    23. فیاض، علی‌اکبر (1369)، تاریخ اسلام، تهران، دانشگاه تهران.
    24. قاضوی، سیدحسن (1394)، «بررسی ابعاد توفیق امام کاظم7 در حفظ و گسترش تشیع»، پژوهشنامه تاریخ تمدن اسلامی، ش2.
    25. قوجائی خامنه، مریم (1397)، «احتجاجات قرآنی امام موسی کاظم7 با برخی جریان‌های انحرافی»، نامه جامعه، ش126.
    26. کلینی، محمد بن یعقوب (1430)، الکافی، قم، دارالحدیث.
    27. مجلسی، محمدباقر (1403)، بحارالانوار الجامعة لدرر اخبار ائمّة الاطهار، بیروت، مؤسسة الوفاء.
    28. مسعودی، علی بن الحسین (1411)، مروج الذهب، بیروت، مؤسسه الاعلمی للمطبوعات.
    29. مغنیه، محمدجواد (1355)، شیعه و تشیع، تهران، اسلامیه.
    30. مکی، محمدکاظم (1383)، تمدن اسلامی در عصر عباسیان، ترجمه مهدی سپهری، تهران، سمت.
    31. منزوی، حافظ جمال‌الدین ابی‌حاج یوسف (1400)، تهذیب الکمال، لبنان، دارالفکر.
    32. نمازی شاهرودی، علی (1418)، مستدرکات علم الرجال، قم، موسسه نشر الاسلامی.
    33. نوبختی، حسن بن موسی (1355 ق)، فرق الشیعه، بیروت، دار الاضواء.
    34. هیتمی، ابن حجر (1385)، الصواعق المحرقة فی الردّ علی اهل البدع و الزندقة، قاهره، مکتبة القاهره.
    35. یعقوبی، احمد بن ابی‌یعقوب (1362)، تاریخ یعقوبی، ترجمه محمد ابراهیم آیتی، تهران، مرکز انتشارات علمی و فرهنگی.