نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 دانشجوی دکتری تاریخ اسلام، گروه تاریخ،واحد نجف آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف آباد، ایران.
2 استاد گروه تاریخ، دانشگاه اصفهان، استاد مدعو گروه تاریخ، واحد نجف آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف آباد، ایران.
3 استادیار گروه تاریخ،واحد نجف اباد،دانشگاه آزاد اسلامی،نجف آباد،ایران
چکیده
تازه های تحقیق
ریشه قبایل مورد بحث در این نوشتار و سرزمین اجدادی آنان، به سرزمین مغرب و عمدتاً قبایل بربر برمی‌گردد. آن‌ها در دوره‌ای سخت و هنگام دعوت اسماعیلیه و دولت فاطمیان، با ایثار مال و جان خود فاطمیان را یاری کردند و در حالی که اسماعیلیان بیش‌تر در شرق سرمایه‌گذاری کرده بودند، در غرب موفق به تشکیل دولت شدند. قبیله بربر کتامه، بزرگ‌ترین قبیله فاطمیان مغرب بود. آنان هم پرتعداد و هم دارای جغرافیای وسیعی بودند. این قبیله دو قرن وفادارانه در کنار داعیان و خلفای فاطمی ماندند و به همراه فاطمیان به مصر منتقل شدند. آن‌ها از قدرت‌گیری قبایل دیگر تضعیف گشتند و با ورود بدرالجمالی در دوره المستنصر، به شهروندان عادی مصر تبدیل شدند.
بیش‌تر مغاربه و کتامیان، اخلاق بادیه‌نشینی داشتند و بسیط و خشن بودند. آن‌ها به دلیل تجربه رقابت با اهل‌سنت در مغرب، در مصر نیز به منازل و محلههای مصریان حمله و همه چیز را غارت می‌کردند. این باعث اختلاف و بی‌اعتمادی مصریان به خلافت فاطمی شد. آنان همواره برای المعز و العزیز دردسرساز بودند. خلفای فاطمی سعی در کنترل مغاربه داشتند و برای این هدف، قبایل دیگر را وارد ساختار دولت کردند. سیاست فاطمیان در برابر قبایل همواره این بود که برای کنترل قبایل موجود و قوی در دولت، قبایل دیگر را وارد می‌کردند تا در سایه تعدیل قدرت قبایل، برتری خاندان خلافت حفظ شود و استمرار یابد.
از دیگر قبایل مغاربه، قبایل صنهاجه، مصموده، برقیه، زویله و باطلیه را می‌توان نام برد. دو گروه دیگر از مغاربه، برده و در خدمت فاطمیان بودند؛ یکی بردگان سیاه زویله و دیگری بردگان سفید صقلبی که فرد شاخص آن‌ها جوهر صقلی، فرمانده نظامیان در دوره المعز و فاتح مصر بود.
رابطه مغربیان با عموم مردم مصر را به چهار دوره می‌توان تقسیم کرد: در دوره المعز و العزیز با مصریان رقابت کرده؛ به غارت اموال و امکانات می‌پرداختند؛ در دوره الحاکم به دلیل منافع سیاسی مشترک و رقیب مشترک (ترکان) به هم نزدیک شده و با یک‌دیگر هم‌کاری کردند؛ در دوره الظاهر و المستنصر قبل از ورود بدرالجمالی، روابط مغاربه و مصریان به توسعه اقتصادی و امتزاج اجتماعی انجامید و پس از ورود بدرالجمالی، جزیی از مردم مصر گشتند و با آن‌ها متحد شدند.
دسته دوم قبایل مشارقه بودند؛ اقوام و گروههایی که ریشه قومی آن‌ها در شرق اسلامی بود. مهم‌ترین قبایل مشارقه عبارتند از: ترکان، سودانیان، ارمنیان و کردها
کلیدواژه‌ها
)