بررسی و واکاوی نقش آصفجاهیان در حفظ و گسترش فرهنگ ایرانی - شیعی در دکَن

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

عضو هیات علمی گروه تاریخ دانشگاه خوارزمی

چکیده

از زمان تشکیل اولین و آخرین حکومت مسلمان در جنوب شبه‌قاره هند (دکن)، - بهمنیان (748-۹۳۴ق) و آصفجاهیان (1137-۱۳۶۸ق) - این منطقه بیش از ششصد سال کانون فرهنگ ایرانی و شیعی گشت. خاندان آصفیه، آخرین حکومت شیعی بودند که حدود ۲۳۴ سال (۱۱۳۳-۱۳۶۸ق) در دکن حکم‌رانی‌ کردند و فرهنگ ایرانی - شیعی را در جنوب شبه‌قارة هند رواج دادند. میرقمرالدین آصفجاه سرسلسلة خاندان نواب و میرعثمان علی‌خان آصفجاه هفتم معروف به «‌نظام هفتم»، آخرین آن‌ها بود. بیش‌تر آصفجاهیان، به فرهنگ ایرانی - شیعی علاقه‌مند بودند و به فارسی شعر می‌سرودند و دیوان فارسی از آن‌ها به‌جای مانده است. آنان هم‌‌چنین در حفظ و اجرای مناسک شیعی، بسیار کوشا بودند. بررسی نقش آصفجاهیان در حفظ و گسترش فرهنگ ایرانی - شیعی، پرسشی اساسی است که این مقاله در پی پاسخ دادن به آن است. شیوه و روش تحقیق در این مقاله برای دست‌یابی به پاسخی منطقی و علمی، گزینش منابع مکتوب، نقد، واکاوی و تحلیل آن‌هاست. هدف از این پژوهش، بررسی چگونگی نفوذ فرهنگ ایرانی - شیعی در دربار این دولت و گسترش آن در سرزمین‌های تحت قلمرو آنان است. یافته‌ها نشان می‌دهد که توجه، علاقه و حمایت آصفجاهیان، عامل مهمی در حفظ و گسترش فرهنگ ایرانی - شیعی در جنوب هند بوده‌ است.

تازه های تحقیق

نفوذ فرهنگ ایرانی - اسلامی از طریق فرزانگان، عارفان و دانشمندان ایرانی به جهت مهاجرت آنان به دربار امیران و شاه‌زادگان هند، باعث رشد و توسعة اندیشه‌های ایرانی - شیعی در میان آنان شد و شکلی نهادینه گرفت. در عصر آصفجاهیان نیز با توجه به سوابق و تأثیر فرهنگی ایرانی - شیعی در شبه‌قاره و به خصوص جنوب هند، دولت نیز تحت‌تأثیر آن فرهنگ، روابط خوبی با دولت ایران داشت و نقشی مؤثر در حفظ آن فرهنگ در دکن و شبه‌قارة هند ایفا کرد. در این زمینه، مشخص شد که بسیاری از عناصر فرهنگی هند، در هم‌سویی با ایران شکل گرفته و متأثر از همان روابط بوده ‎است. آثار مکتوب فراوانی به زبان فارسی در جنوب هند در زمان آصفجاهیان و با حمایت آن دولت خلق ‌شد که گنجینه‌های فرهنگ فارسی محسوب می‌شوند،  اما شوربختانه هنوز به درستی و کامل شناسایی و جمع‌آوری نشده‌اند.

به جهت روابط دیرینه بین دو تمدن ایران و هند و اشتراکات فراوان مذهبی و فرهنگی، هرگونه پژوهش در مورد روابط فرهنگی بین دو تمدن، کمک شایانی به شناسایی هر چه بهتر تاریخ و فرهنگ دو کشور می‌کند. شبه‌قارة هند، به ویژه جنوب هند (دکن)، به دلیل وجود منابع فراوان مکتوب فارسی، مکانی مناسب برای پژوهش‌گران تاریخ ایران و اسلام است. لازم است پژوهش‌گران توجه بیش‌تری به این منطقه داشته باشند و در شناسایی و حفظ آثار ارزشمند ایرانی - اسلامی بیش از پیش کوشا باشند. شوربختانه پس از رحلت عثمان و برافتادن دولت نظام آصفجاهی و تشکیل حکومت ملی سکولار در هند و تسلط زبان و فرهنگ انگلیسی، نه‌تنها از نفوذ و تسلط فرهنگ ایرانی - شیعی در شبه‌قاره کاسته شد، بلکه نقش مسلمانان نیز در امور کشورداری به شدت کاهش یافت و بنابر گزارش‌های رسمی هند، مسلمانان وضعیت خوبی از لحاظ فرهنگی و اقتصادی، ندارند و نقش بسیار کم‌رنگی را در امور کشور ایفا می‌کنند. امید است با گسترش روابط همه‌جانبة سیاسی، اقتصادی، فرهنگی بین ایران و شبه‌قاره هند و پژوهش‌های علمی و یادآوری شکوه و تمدن فرهنگ ایرانی - اسلامی، دوران طلایی این روابط بازسازی‌ گردد.

کلیدواژه‌ها


  1. اسپیر، پرسیوال، تاریخ هند، ترجمه همایون صنعتی زاده، ج2، چاپ اول، تهران: نشر ادیان، 1387.
  2.  آفتاب، اصغر، تاریخ نویسی فارسی در هند و پاکستان: از بربابر تا اورنگ‌زیب، لاهور پاکستان: خانه فرهنگ جمهوری اسلامی ایران، 1364.
  3. بیگم، سیده بشیر النساء، مورخان فارسی نویس دکن، چاپ اول، هندوستان: حیدرآباد، ۱۹۹۹
  4. بیگم، سیده بشیر النساء، مؤسسه‌های علمی و پژوهشی حیدرآباد، قند پارسی، شماره ۱۷، ص ۲۸-۴۰، 1381. 
  5. تجلی علیشاه، توزک آصفی، نسخه خطی عکسی، 1207.
  6. توسلی، محمدمهدی، پیوستگی‌های فرهنگی در منطقه آسیا از دیگاه باستان‌شناسی، اسلام آباد: منزا پرس، 1378.
  7. توسلی، محمدمهدی، «تاریخ آصفجاهیان»، دانشنامه جهان اسلام، ج۶ ، ص۱۸۵-186، 1380.
  8. جلالی نایینی، سیدمحمدرضا، هند در یک نگاه، تهران: انتشارات شیرازه، 1375.
  9. حکمت، علی‌اصغر، سرزمین هند، تهران: دانشگاه تهران، 1377.
  10. حیدر، زینب، فهرست توصیفی نسخ خطی دیوان حافظ و شروح آن در کتابخانه موزه سالار جنگ، حیدرآباد: قند پارسی، ش2-۳، ص۱۸۳-۱۸۴، 1370.
  11. خانزمان‌خان، غلامحسین‌خان، تاریخ آصفجاهیان (گلزار آصفیه)، به اهتمام محمدمهدی توسلی، اسلام آباد: مرکز تحقیات فارسی ایران و پاکستان، 1377.
  12. خدادادخان، لب تاریخ سند، به تصحیح نبیبخشخان بلوچ، حیدرآباد: سندی ادبی بورد، 1338.
  13. دولافوز، ث.ف، تاریخ هند، ترجمه سیدمحمدتقی فخرداعی‌گیلانی، چاپ اول، تهران: نشر کمیسون معارف، 1316.
  14. ذکرگو، امیرحسین، اسرار اساطیر هند (خدایان ودایی)، دهلی نو: رایزنی فرهنگی جمهوری اسلامی ایران، 1373.
  15.  رادفر، ابوالقاسم، «تاریخچة زبان فارسی در حیدر‌آباد دکن و وضعیت کنونی»، مجله نامة پارسی، شماره۱، ص۱۵۵-۱۷۹، 1378.
  16. رادفر، ابوالقاسم، کتابخانة مرکزی دانشگاه عثمانیه در حیدرآباد، تحقیقات، کتاب‌داری و اطلاع‌رسانی دانشگاهی، شماره ۳۸، ص۹۷-۱۱۴، 1381.
  17. ساچر، تحلیل گزارش کمیته ساچر دربارة طبقة اجتماعی، اقتصادی و آموزشی مسلمانان هند، مرکز مطالعات فرهنگ بین‌المللی مطالعات منطقه‌ای، بخش تحقیقات خانة فرهنگ جمهوری اسلامی، چاپ اول، دهلی نو: سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی، ۱۳۹۳.
  18. سیدسجادی، سیدمنصور، «نگاهی به فرهنگ‌های ناشناخته نیمة شرقی فلات ایران، شهرسوخته سیستان»، فروهر، شماره۱، (شماره پیاپی ۲۷۶) ص۸۶-۱۰۹، 1362.
  19. شاهین، مهدی و توسلی، سینا، بررسی روابط ادبی، تاریخی و سیاسی ایران و شبه قاره در دوران آصفجاهیان هند و تالپوران سند، فصلنامة مطالعات شبه قاره هند، شماره ۳۳، صص۱۳۷-۱۵۶، ۱۳۹۶.
  20.  شاهین، مهدی، هند نگاهی به واقعیت‌ها و مسایل آن، لرستان: انتشارات دانشگاه لرستان، 1396.
  21.  شریف، محمد، سهم عارفان سند در پیشرفت زبان و ادبیات فارسی، به کوشش مهدی ربانی، حیدرآباد: خانه فرهنگ جمهوری اسلامی ایران، 1385.
  22. شیرازی، میرزاصالح، مجموعه سفرنامه‌های میرزا صالح شیرازی، تهران: چاپ غلامحسین میرزا صالح، 1364.
  23. عالمی, خدیجه, ملوک بهمنی, تهران: امیرکبیر، 1391.
  24. فرشته، محمدقاسم هندوشاه استرآبادی، تاریخ فرشته، ج۲ (از بابر تا عادل‌شاهیان)، تصیح و تعلیق محمدرضا نصیری، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، ۱۳۸۸.
  25. کرمی، مجتبی، نگاهی به تاریخ حیدرآباد، تهران: دفتر مطالعات سیاسی و بین المللی، 1372.
  26. کمالی سروستانی، کورش، قند پارسی در حیدرآباد، مجلة بخارا، شمار ۸۶، ص۴۴۰-۵۷۰، 1391.
  27. مجموعه مقالات سمینار بین‌المللی زبان و ادب فارسی در سند، به کوشش محمدمهدی توسلی، کراچی: انتشارات دانشگاه کراچی و مرکز فرهنگی ایران، 1386.
  28. محسن, عسگر, و وحید معصومی, دانشنامه جهان اسلام, زیر کلمه دکن, ج18، 1391.
  29. محمد بن عبدالله بن بطوطه ، سفرنامة ابن‌بطوطه، ترجمه محمدعلی موحد، چاپ ششم، تهران: نشر آگاه، 1376.
  30. مشایخ فریدنی، آذرمیدخت، خدمات بهمنیان به نشر و فرهنگ و تمدن ایرانی در دکن، ج1، اسلام‌آباد: مجموعه سخنرانی‌های نخستین سمینار پیوستگی‌های فرهنگی ایران و شبه‌قاره هند، ۱۳۷۳.
  31. معصومی، محمد، فرهنگ و تمدن ایرانی - اسلامی دکن در دوره بهمنیان، تهران: نشر شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، ۱۳۸۹.
  32. مهرافروز، میرزاحبیب، داستان یک گرجی فرزانه (از قفقاز تا سند)، ترجمة سینا توسلی، قم: نشر مجمع ذخایر اسلامی، 1393.
  33. مهرپویا، حسین، «شهر مروارید»، نامه علمی هند، شماره ۵، ۱۳۸۰.
  34. مهرین شوشتری، عباس، تاریخ زبان و ادبیات فارسی در خارج از ایران، تهران: مانی، 1352.
  35. مؤذنی، علی محمد، «مقام میر‌عثمان علی‌خان آخرین فرمان‌روایی حکومت آصفجاهیان دکن در میان این سلسله و نگاهی به شعر فارسی او»، مجلة دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، بهار و تابستان، صص۸۷-۱۰۶، ۱۳۷۹.
  36. میرعالم، ابوالقاسم ‌بن رضی‌الدین بن نورالدین جزایری شوشتری، حدیقه العالم، حیدرآباد: مطبع محمدی، 1309.
  37. میرعثمان‌علی‌خان، انتخاب کلام آصف سابع، با مقدمة رشید احمد صدیقی، چاپ اول، حیدرآباد: دفتر معتمدی، نظام ترستس، پرید ویلا، روبه روی فتح کلب، ۱۹۷۵.
  38. نوش‌آبادی، گلزار آصفیه، دانشنامه ادب فارسی، ج ۴، تهران: انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، 1380.
  39. نهرو، جواهر لعل، نگاهی به تاریخ جهان، ترجمه محمود تفضلی، تهران: نشر امیرکبیر، ۱۳۹۲.
  40. نیرنوری، عبدالحمید، سهم ارزشمند ایران در فرهنگ جهان، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، 1375.
    1. Allami, Abul-Fazl, A.IN-I AKBARI –, Translation into English by Colonel H.S. Jarrei, 1949 Corrected and further unknotted by sir Jadu – Nath Sarkar.
    2. Anon, History of Civilizations of Central Asia, vol II: The development of sedentary and nomadic civilizations: 700 BC to a.d. 250. France: UNESCO, 1996.
    3. Anuradha, S.Naik, Back into the future: The city improvement board of Hyderabad, proceeding of the 1st, 2017.
    4. Basham, A.L., Cultural History of India. Delhi: Oxford University Press, 1995.
    5. Basham, The wonder that was India, third revised edition. Replika press. India, 2004.
    6. Bansod, Santosh, Faith of the Mughal and the Nizam of Hyderabad over the Tolerant Sufi saint at Balaapur, Journal of the Gujarat research society, Vol 21, Issue 9, No 7, P.496-499, 2019.
    7. Bawa, V.K, The last Nizam: The life and times of Mir Osman Ali Khan, Panguin Books, New Delhi, 1991.
    8. Faruqi, Munis.D, At Empire’s End: The Nizam, Hyderabad and eighteenth – century India, Modern Asian studies, Vole 43, P.5-43, 2009.
    9. Gribble, J.D.B, History of Deccan, Vole 1, Luzac. London, 1896.
    10. Hanada, Masashi, Emigration of Iranian Elites to India during the 16-18th centuries, Cahiers d’Asie central 480 Institute of Oriental Culture University of Tokyo, Online since, 30January 2011, connectionon19 April 2019.URL; http://journal s.openedition.org/a science, 1997.
    11. Ikram, S.M, Muslim Rule in India and Pakistan. Karachi: Student’s Books AID, 1996.

12. Mahajan. V.D, History of India - (from beginning to 1526 A.D) Published, by Chand, reprint, first edition 1970, New Delhi, India, 2003.

13. Majumdar R.C Gen, The History and Culture of the Indian people, vol, Seventh ed. Bhartiya Vidya Bhavan, Mumbai. 2001.

  1. Mc Auliffe, R.P, The Nizam, The origin and future of the Hyderabad state, Cambridge University, 1904.
  2. Moid .M.A, Kumar. Shashi, A study of communal conflict and peeac Initiatives in Hyderabad: Past and Present, Aman Trust, New Delhi, 2005.
  3. Pernau, Margrit, Creation of a Royal personality. The Yadegar –e Silver Jubilee of Mir Osman Ali Khan, Nizam of Hederabad. 1936, Internationals Asienforum, Vol 31, No 3-4, P.255-273, 2000.
  4. Robb, Peter, A History of India, published by Palgrave, New York, 2002.
  5. Tavassoli, M.M., Persian Historiography in Sindh during Muslim Period’, Journal of Subcontinent Researches, vol. 1, No2: 117- 126, 2008.
  6. Walsh, Judith. E, A Brief history of India – second edition. 2006 – University of New York old Westbury – published by Faction file, 2006.
  7. Zubrzychi, John, The last Nizam: The rise and fall of Indian’s greatest princely state, Pan Macmillan, 2006.