شیعیان تانزانیا و وضعیت آنان (با تأکید بر شیعیان خوجة اثناعشری)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی کارشناسی ارشد تاریخ تشیّع دانشگاه پیام نور قم

2 دانشیار دانشگاه الزهراء

چکیده

سرزمین‌های شرق قارة آفریقا در زمرة مهم‌ترین مناطقی است که از همان نخستین سال‌های ظهور اسلام مورد توجه مسلمانان و شیعیان قرارگرفت و اسلام به آرامی توسط مهاجران مسلمان به مردم این مناطق عرضه شد و مردم آن را پذیرفتند و تا کنون در طول قرن‌ها، تحوّلات گوناگونی را تجربه کرده‌اند. مذهب تشیّع همگام با تاریخ پربرکت اسلام، در کشور تانزانیا قدمتی دیرینه دارد و شیعیان مهاجر، به‌ویژه شیعیان خوجه اثناعشری، که پیشینه‌ای در تاریخ هند اسلامی دارند، به عنوان مهاجران بومی شرق آفریقا، نقش مهم و تعیین کننده‌ای در تاریخ و فرهنگ شیعه در این کشور ایفا نموده‌اند. ایشان با بهره‌گیری از شرایط اقلیمی و اقتصادی مناسب منطقه، توانسته‌اند در طول سال‌های متمادی (از قرن 19 میلادی به بعد) ضمن تثبیت و استحکام جایگاه مذهبی، فرهنگی و اجتماعی و اثرگذاری فراوان در عرصه‌های گوناگون محل سکونت خود، عمده‌ترین و مهم‌ترین عامل گسترش و ترویج مذهب تشیّع در بین بومیان سیاه‌پوست این کشور به شمار آیند. نگارنده با حضور در میان شیعیان تانزانیا و زنگبار و مطالعة میدانی وضعیت ایشان در این نوشتار، ضمن یادآوری تاریخ پر عظمت تشیّع در این مناطق، وضعیت شیعیان کنونی این کشور را با تأکید بر نهادهای فرهنگی و آموزشی شیعیان خوجه اثناعشری در احیای این مذهب اسلامی بررسی کرده است.

تازه های تحقیق

شیعیان خوجه اثناعشری با بهره‌مندی از امکانات مالی خوب، توانسته‌اند با تمام نقد‌‌‌هایی که متوجه آنان می‌شود، مدیریت سیاسی و فرهنگی تشیّع در تانزانیا را در دست بگیرند و با انسجام و حسّاسیت مثال زدنی خود، مذهب خویش را در سراسر کشور ترویج کنند. آنان با ظرفیت‌‌‌های بالای اقتصادی و تأسیس مدارس و مراکز علمی مذهبی خاص و با تشکیلات اداری قوی و علاقة شدید، به گسترش آیین‌‌‌های مذهبی، مهم‌ترین عامل آشنایی مسلمانان سیاه‌پوست منطقه با فرهنگ اصیل تشیّع در تانزانیا به شمار می‌‌روند. البته خوجه‌‌‌های اثناعشری از نظر بینش سیاسی و مدیریت فرهنگی، دارای ویژگی‌‌‌هایی نیز هستند که موجب ضعف عملی و در نهایت، ایجاد شکاف‌‌‌هایی در میان سیاهان بومی گردیده‌اند. نوعی محدودیت در دایرة تفکرات فرهنگی ـ اجتماعی رهبران خوجه به چشم می‌‌خورد که آنان را صرفاً در محدودة حفظ اصالت‌‌‌های نژادی، قومی و منافع تجاری خود نگه می‌‌دارد. بدین‌روی، چندان تلاشی برای گسترش دامنة وسیع جامعة تانزانیا به سوی رشد و تعالی صورت نمی‌‌دهند. به همین دلیل، بر اثر تقابل روشن‌فکری برخی از رهبران خوجه با متأخران سنّتی، شکاف‌‌‌هایی میان رهبران ایجاد شده که از یک‌سو، موجب رکود کار فرهنگی، و از دیگر سو، تقویت فعالیت‌های جداگانه در بخش‌‌‌های دیگر جامعه گردیده است که پرداختن به این مسائل به موشکافی و تجزیه و تحلیل نیاز دارد. با این حال، تلاش شبانه‌روزی این شیعیان فعّال برای حفظ و انسجام فرهنگ شیعی با وجود مشکلات فراوان در جامعة تانزانیا، بسیار قابل تحسین است.

کلیدواژه‌ها

مراجع

  1. ابن بطوطه، سفرنامه، ترجمة دکتر محمّدعلی موحد، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب، 1359.
  2. ابن خلدون، عبدالرحمن، مقدّمه، بیروت، دارالفکر، 1981.
  3. ادریسی، شریف، نزهتالمشتاقفیاختراقالافاق، بورسعید، قاهره، مکتبة الثفافه الدینیه، 1970.
  4. ابن حوقل، ابوالقاسم محمّد، صورة الارض، دار صادر، افست لیدن، 1938.
  5. اصطخری، ابواسحاق ابراهیم، مسالک و ممالک، ترجمة ایرج افشار، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب، 1340.
  6. فهمی، عبدالعزیز عبدالسلام، ایرانی‌ها و شرق آفریقا، تهران، بنیاد فرهنگ ایران، 1356.
  7. اداره کل اطلاع رسانی مجمع جهانی اهل‌بیت‰، (الف)، شیعیان تانزانیا، قم، 1380.
  8. اداره کل اطلاع رسانی مجمع جهانی اهل‌بیت‰، (ب)، شیعیان زنگبار، قم، 1380.
  9. بیرونی، ابوریحان، تحقیق ماللهند، حیدرآباد دکن، 1951.
  10. تقی‌زاده، محمود، گزارشی از آمار جمعیتی شیعیان کشورهای جهان، قم، مؤسسة شیعه‌شناسی، 1389.
  11. رامهرمزی، بزرگ بن شهریار، عجائب الهند، ترجمة محمّد ملک‌زاده، بنیاد فرهنگ ایران، 1348.
  12. خوارزمی، ابوجعفر محمّد بن موسی، صورة الارض، لایپزیک، 1962.
  13. دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی وزارت امورخارجه، دورة جدید مباحث کشورها و سازمان‌های بین‌المللی، کتاب سبز تانزانیا، تهران، 1388.
  14. دفتری، فرهاد، مختصری در تاریخ اسماعیلیه (سنّت‌های یک جماعت مسلمان)، ترجمة فریدون بدره‌ای، تهران، نشر و پژوهش فرزان، 1378.
  15. زکی، عبدالرحمان، المسلمونفیالعالمالیومآفریقیةالاسلامیه، قاهره، مکتبة النهضة المصریه، 1958.
  16. زکی، عبدالرحمان، الاسلام و الحضارة العربیة فی شرق آفریقا، قاهره، مجلة المصریه للدراسات التاریخیه، 1967.
  17. ساعی، محسن، آقاخان محلّاتی و فرقة اسماعیلیه، رشت، روزنامه نسیم شمال، 1329.
  18. الصحاری العوتبی، سلمة بن مسلم، امارة زنجبار و سلاطین عمّان، 1977.
  19. عرب‌احمدی، امیربهرام، تانزانیا سرزمین همیشه سبز، تهران، الهدی، 1384.
  20. عرب‌احمدی، امیربهرام، شیعیان تانزانیا؛ دیروز و امروز، تهران، الهدی، 1379.
  21. عرب‌احمدی، امیربهرام، شیعیان خوجه اثناعشری در گسترة جهان، (در دست چاپ).
  22. عرب‌احمدی، امیربهرام، رسالة دکتری جایگاه ایرانیان در توسعة تمدن و فرهنگ شرق آفریقا، تهران، دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه شهید بهشتی، 1385.
  23. قزوینی، زکریّا بن محمّد بن محمود، آثار البلاد و اخبار العباد، بیروت، دار صادر، 1960.
  24. قلقشندی، ابوالعبّاس احمد بن علی، صبح الاعشی فی صناعة الانشاء، قاهره، وزارة الثقافة و الارشاد القوی، 1960.
  25. مسعودی، علی بن حسین، مروج الذهب و معادن الجواهر، تصحیح شارل پلا، لبنان، جامعة لبنان، 1965.
  26. یاقوت حموی، شهاب‌الدین ابوعبدالله، معجم البلدان، قاهره، 1906.
  27. یعقوبی، احمد بن ابی‌یعقوب، البلدان، ترجمة محمّدابراهیم آیتی، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب، 1356.
  28. رنجبر شیرازی، مصطفی، راهبردهای منطقه‌ای روابط فرهنگی ایران و تانزانیا، دارالسلام، 1388.
  29. کریم، حسین، متن نامة محرمانه به حضرت آیةالله خامنه‌ای (رهبر معظّم انقلاب اسلامی)، ویپاز، دارالسلام.
  30. گزارش‌های موجود در آرشیو سازمان بلال مسلم میشن، تمه که، دارالسلام، تیر1389.
  31. http://www.Cia.Tanzania.org.2010.
  32. http://www.Cia.Zanzibar.org.2010.
  33. Y.Lodhi, Abdoul Aziz & Western Lund, David, Africa Islam In Tanzania, March 1996.
  34. Annual Report 2009, Bilal Muslim Mission Of Tanzania.
  35. Http://www.world federation.org.2010.
  36. مطالعات میدانی و مشاهدات عینی زنگبار، تیر 1389.
  37. مطالعات میدانی و مشاهدات عینی دارالسلام، تیر 1389.
  38. مطالعات میدانی و مشاهدات عینی آروشا، تیر 1389.
  39. مطالعات میدانی و مشاهدات عینی تمه که، تیر 1389.
  40. مطالعات میدانی و مشاهدات عینی مجتمع المنتظر، تیر 1389.
  41. مطالعات میدانی و مشاهدات عینی مسجد شیعیان خوجه اثناعشری دارالسلام، تیر 1389.
  42. مطالعات میدانی و مشاهدات عینی سازمان بلال مسلم میشن تانزانیا، تیر 1389.
  43. مطالعات میدانی و مشاهدات عینی سازمان ویپاز و بخش‌های وابسته، تیر 1389.
  44. مطالعات میدانی و مشاهدات عینی کیباها، تیر 1389.
  45. مصاحبه با حاج محمود کیمجی از تجّار و عضو قدیمی جماعت دارالسلام، تیر 1389.
  46. مصاحبه با مصطفی رنجبرشیرازی رایزن فرهنگی وقت تانزانیا، دارالسلام، تیر 1389.
  47. مصاحبه با مدیران سازمان العتره، دارالسلام، تیر 1389.
  48. مصاحبه با مدیران حسینی مدرسه، دارالسلام، تیر 1389.
  49. مصاحبه با مدیران ویپاز و کالج المنتظر، دارالسلام، تیر 1389.
  50. مصاحبه با مدرّسان مرکز کیباها، دارالسلام، تیر 1389.
فصلنامه علمی شیعه شناسی
دوره 10، شماره 40
دی 1391
صفحه 31-60

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار