تحلیلی بر ماهیت تغییر در ادبیات کنشگران سیاسی حزب الله لبنان

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار دانشگاه جامعه المصطفی العالمیه، قم

2 دانشجوی دکتری دانشگاه تهران

چکیده

تحلیل کمّی واژگانی بیانیه 1985م جنبش حزب‌الله، بیان‌گر غلبه وجوه دینی و اسلامی شیعیانه این جنبش در قالب کلماتی چون: اسلام، خداوند، مستضعفان، شهادت، امت، ولی فقیه، انتظار، استکبار جهانی، و استعمارستیزی است. کاربست همین رویکرد در مانیفست سال 2009م این جنبش، نشان‌دهنده کاسته شدن از نمادگرایی دینی و شیعی و در مقابل، افزایش مفاهیمی عام و رایج در ادبیات سیاسی بین‌المللی لبنان چون: ملی و ملی‌گرایی، دولت، شهروند، عربی و انسان است. به اعتقاد برخی، این مسأله به نوعی تغییر ماهوی در ادبیات حزب‌الله لبنان را نشان می‌دهد. این نوشتار، با بهره‌گیری از روش تحلیل محتوا و بررسی کمّی واژگانی، در صدد بررسی ماهیت این تغییر است. یافته‌های تحقیق نشان می‌دهد انقلاب ادبیاتی یادشده، الزاماً به معنای تغییر ایدئولوژیک و اعتقادی مقاومت نیست. تأکید مجدد حزب بر مقوله ولایت فقیه، اسلام، امت و مبارزه با هژمونی نظام سلطه، همگی بیان‌گر حفظ رویکرد ایمان‌گرایانه و غیب‌محورانه جنبش در هدایت‌بخشی به کنش‌های سیاسی و عدم‌انقلاب ایدئولوژیک حزب‌الله و صرفاً تغییر در ادبیات و در برخی موارد تغییر در بینش سیاسی این جنبش - و نه انقلاب اعتقادی آن - با لحاظ شرایط و زمینه‌های اجتماعی موجود بوده است.
 

تازه های تحقیق

نتیجه‌گیری

نتایج ذیل از پژوهش حاضر به دست می‌آید:

1. هر گونه ترابط رایج اجتماعی میان انسان‌ها و از جمله بازی‌گران سیاسی و دیگران در قالب واژگان شفاهی یا مکتوب صورت خواهد پذیرفت. از این رو، واژگان به مثابه پل ارتباطی میان تمام بازی‌گران انسانی نقش ایفا می‌نماید.

2. واژه‌ها و اصطلاحات به کار رفته توسط هر بازی‌گر سیاسی به شکل‌گیری ادبیات سیاسی آن بازی‌گر انجامیده و یکی از مؤلفه‌های تمایز آن از دیگر بازی‌گران را تشکیل می‌دهد. در نتیجه، یکی از مهم‌ترین شاخصه‌های شناخت و تفهم بینش بازی‌گران سیاسی را ادبیات ایشان می‌توان عنوان کرد.

3. روش تحلیل محتوا، از جمله روش‌های بسیار مفید در تحلیل متون و اسناد است که در حوزه علمی تحلیل انتقادی گفتمان و هم‌چنین در فهم بینش نویسنده و یا بازی‌گر سیاسی محوریت خواهند داشت. پژوهش جاری با تمرکز بر این روش و بهره‌گیری از تکنیک «تحلیل کمّی واژه‌پردازانه»، انقلاب ادبیاتی حزب‌الله در سه دهه کنش‌گری را بررسی کرد.

4. در بیانیه 1985م حزب‌الله، واژه‌ها و مفاهیمی چون: اسلام، خداوند، مستضعفین، شهادت، امت، ولی فقیه، استکبار جهانی، استعمارستیزی و مواردی از این قبیل، از بیش‌ترین بسامد برخوردارند. در نتیجه اسلام‌گرایی، ایمان‌گرایی، جهان‌شمولیت، استکبارستیزی، امت‌محوری و نمادگرایی شیعیانه، از برجسته‌ترین وجوه ادبیات سیاسی این جنبش در دهه 1980م به شمار می‌آید.

5. در بیانیه رسمی حزب‌الله در سال 2009م، مفاهیمی هم‌چون: مستضعفین، خداوند، مسلمین، اسلام و استکبار کاهش چشم‌گیری نسبت به بیانیه 1985م یافته‌اند و در مقابل، مفاهیمی چون: لبنان، ملی و ملی‌گرایی، دولت، شهروند، عربی و انسان رشد زیادی داشته‌اند. در نتیجه عطف توجه به تحولات داخلی لبنان، تأکید بر مقابله با طایفه‌گرایی، انطباق‌جویی با واقعیت‌های موجود لبنان، تلاش برای هم‌سازی خود با هم‌زبانان عرب و بهره‌گیری از ادبیات عام و در نهایت پرهیز از نمادگرایی شیعیانه، از مهم‌ترین شاخصه‌های ادبیاتی این جنبش طی دهه‌های 1990م تاکنون است.

6. انقلاب ادبیاتی یادشده الزاماً نباید به معنای انقلاب ایدئولوژیک و اعتقادی مقاومت تفسیر شود. حتی با استناد به بیانیه 2009م و بی‌نیاز از ارجاع به دیگر اسناد مرتبط با ادبیات حزب نیز عدم‌انقلاب اعتقادی حزب محرز و مشخص است. تأکید مجدد حزب بر مقوله ولایت فقیه، اسلام، امت و مبارزه با سلطه‌طلبی امریکا و اشغال‌گری رژیم اسرائیل، بیان‌گر عدم انقلاب ایدئولوژیک حزب‌الله خواهد بود.

کلیدواژه‌ها


الف. منابع فارسی

1. اسداللهی، مسعود، جنبش حزب‌الله لبنان، گذشته و حال، تهران: پژوهشکده مطالعات راهبردی، ۱۳۸۲.
2. فرکلاف، نورمن، تحلیل انتقادی گفتمان، ترجمه فاطمه شایسته پیران و دیگران، تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه‌ها، 1379.
3. ویگوتسکی، لوسمونویچ، اندیشه و زبان، ترجمه حبیب‌الله قاسم‌زاده، چاپ اول، تهران: نشرآفتاب، 1365.
4. ای. ون دایک، تئون، مطالعاتی در تحلیل گفتمان: از دستور متن تا گفتمان کاوی انتقادی، ترجمه پیروز ایزدی و دیگران، تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه‌ها، 1382.
 
ب. منابع لاتین
1. Dominique Avon & Jane Marie Todd. Hezbollah: a history of the "party of god", Cambridge, Mass.: Harvard University Press, 2012.
2. El- Husseini, Rola, Pax Syriana: elite politics in postwar Lebanon, N.Y.: Syracuse University Press, 2012.
3. Joseph Elie Alagha. The shifts in Hizbullah's ideology: religious ideology, political ideology and political program, Amsterdam: Amsterdam University Press, 2006.
4. Khalid Ḥarub. Political Islam: context versus ideology, London: Saqi; in association with London Middle East Institute, SOAS, 2010.
5. Richard K Blot. Language and social identity, Westport, Conn.: Praeger, 2003. p. 8.
6. Sonia Alonso & Andrea Volkens. Content-analyzing political texts: a quantitative approach, Madrid Centro de Investigaciones Sociológicas, 2012.