تحلیل جایگاه شیعیان علوی در سوریه با استفاده از مدل راهبردی SWOT

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانش آموخته دکترای جغرافیای سیاسی (مطالعات جنوب غرب آسیا)، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران-ایران

2 دانشیار دانشگاه علوم و فنون فارابی

چکیده

شیعیان علوی، یکی از فرقه‌های منشعب از تشیع با گرایش غالیانه محسوب می­شوند. علویان امروزه بخشی از پیکر جهان تشیع را تشکیل می­دهند که بیش‌تر مورخان، ظهور آن‌ها را در قرن سوم هجری می­دانند. حاصل این تسلسل تاریخی، علویانی هستند که در حال حاضر در کشورهای ترکیه و سوریه استقرار یافته­اند. مقاله حاضر، با طرح این پرسش که فرصت‌ها و چالش­های پیش روی علویان سوریه کدامند، سعی دارد با روش توصیفی ـ تحلیلی و بهره­گیری از مدل SWOT به تبیین جایگاه شیعیان علوی در سوریه بپردازد و راهبرد مناسب را در جهت ارتقای موقعیت آن‌ها ارائه دهد. تجزیه و تحلیل اطلاعات حاصل از یافته­ها، بیان‌گر این واقعیت است که علویان سوریه با برخورداری از جمعیت حداقلی، اتخاذ موضع ضداسرائیلی، عدم‌برخورداری از پشتوانه قوی اقتصادی و روبه‌رو شدن با اجماع جهانی علیه دولت بشار ­اسد، می­توانند با انتخاب راهبرد تدافعی و بهره‌مندی از سیاست­های سازنده و مسامحه­گرایی و پیگیری اصلاحات اجتماعی و اقتصادی گسترده و پرهیز از فرقه‌گرایی، در جهت بهبود جایگاه خود در سوریه گام بردارند.

تازه های تحقیق

نتیجه‌

عنصر شیعی در طول دهه‌های گذشته، به عنوان یک بازی‌گر مؤثر در سیاست خاورمیانه نقش کم‌رنگی ایفا نموده است. اما بعد از پیروزی انقلاب اسلامی در ایران، این روند تغییر یافت و عنصر شیعه ماهیت ژئوپلیتیک گرفت و در سطح بین‌المللی کانون توجه گردید. شیعیان علوی یکی از گروه‌های شیعی هستند که در سال‌های اخیر، کانون توجه قرار گرفته و در تحولات اخیر خاورمیانه نقش‌آفرین بوده‌اند. شیعیان علوی که تاریخ شکل‌گیری آن‌ها به قرن سوم هجری می‌رسد، در تسلسل تاریخی پر فراز و نشیب خود، تحولات زیادی را پشت سر نهاده و امروزه بیش‌تر در ترکیه و سوریه استقرار دارند. شیعیان علوی سوریه یک اقلیت را تشکیل می­دهند که سال‌های زیادی را در انزوا و تحت ستم بوده‌اند. استقرار فرانسویان در سوریه، فرصتی را برای علویان فراهم نمود تا با تکیه بر آن‌ها، خود را تا حدودی از انزوا خارج نمایند. با حاکمیت حافظ اسد بر سوریه، علویان توانستند قدرت سیاسی را به دست آورند و از دوران سخت گذشته فاصله بگیرند. اما جمعیت 74 درصدی اهل‌سنت این کشور، وضعیت جدید حاکم بر سوریه را بر‌نمی­تابیدند و شروع به مقاومت کردند. در سال­های حاکمیت حافظ اسد و فرزندش بشار اسد، علویان قدرت را در سوریه در دست داشته ولی چالش­های زیادی را پشت سر گذاشته­اند که نمونه برجسته آن بحران اخیر سوریه بوده که حاکمیت علویان بر سوریه را نشانه گرفته و مخالفان علوی اعم از گروه‌های مخالف داخلی و دولت‌های اهل‌سنت منطقه با همراه ساختن اسرائیل و امریکا و بهره‌گیری از همه ظرفیت‌های جهانی مانند شورای امنیت، سعی دارند تا بشار اسد را از اریکه قدرت به زیر کشند تا علاوه بر روی کار آوردن اهل‌سنت در سوریه، در رقابت میان اهل‌سنت و شیعیان در خاورمیانه نیز دست برتر را از آن خود کنند و محور مقاومت و در رأس آن ایران را شکست دهند و از افزایش نفوذ شیعیان در منطقه یا به اصطلاح خودشان هلال شیعی، جلوگیری نمایند. در واقع چیزی که سبب تداوم بحران در سوریه و مداخله بیگانگان در این کشور شد، فراتر از وجود مشکلات داخلی یا به اصطلاح موج دموکراسی‌خواهی مردم سوریه بوده است. گرایش دولت بشار اسد به ایران و مخالفت با اسرائیل و قرار گرفتن سوریه در جرگه محور مقاومت، سبب شد تا پروژه سقوط دولت اسد استارت بخورد.

نتایج به دست آمده در این مقاله با استفاده از جدول ماتریس swot که با هدف شناسایی فرصت­ها و تنگناهای شیعیان علوی در سوریه و ارائه راهبرد مناسب در این زمینه انجام گرفته، نشان‌دهنده برخورداری علویان از فرصت­ها و نقاط قوت فراوانی مانند تشکیل حکومت در سوریه، مجاورت با مناطق شیعه‌نشین، برخورداری از حمایت روسیه، قرار گرفتن در محور مقاومت و غیره است. از طرفی مؤلفه­هایی مانند جمعیت محدود، عدم‌برخورداری از پشتوانه اقتصادی قوی، وجود نارضایتی گسترده از حکومت علوی بشار اسد، دخالت قدرت­های منطقه­ای و فرامنطقه­ای در سوریه، گفتمان ضدشیعی وهابیون و ترویج اندیشه شیعه‌هراسی به عنوان منابع تهدید در برابر نقش­آفرینی علویان سوریه محسوب می­شوند. با توجه به ارزیابی نتایج به‌دست‌آمده و تدوین راهبردهای چهارگانه (تهاجمی، بازنگری، تنوعی و تدافعی) که با استفاده از این مدل مشخص شده­اند، چون میانگین کل امتیاز نقاط ضعف و تهدید­های به‌دست‌آمده در این پژوهش بیش‌تر از
میانگین کل امتیاز وزنی نقاط قوت و فرصت­هاست. ((3،55) so< (4،41)wt)، لذا در ترسیم چشم‌انداز موقعیت شیعیان علوی در سوریه، راهبرد تدافعی مناسب تشخیص داده می­شود.

 

راه‌کارها

با توجه به تحلیل موقعیت علویان سوریه در مدل تحلیلی swot، راهبرد تدافعی مناسب تشخیص داده شد. لذا برای جبران ضعف‌ها و تبدیل تهدیدات پیش روی علویان سوریه به فرصت، پیشنهادهایی به شرح ذیل مطرح گردیدند:

1. زدودن اخبار و افکار خرافی از اصول و احکام شیعیان علوی و معرفی چهره واقعی آن‌ها با هدف خنثی نمودن تبلیغات مغرضانه مخالفان؛

2. مشارکت­ دادن اقوام و مذاهب مختلف سوری در اداره کشور با هدف مشروعیت‌بخشی به حکومت علوی و جلوگیری از حرکات واگرایی؛

3. جذب مسلمانان اهل‌سنت میانه‌رو سوری با هدف خنثی کردن اختلافات میان اهل‌سنت و شیعیان علوی در این کشور؛

4. جلوگیری از رویکردها و اقدامات سکولاریستی شدید حکومت علوی سوریه با هدف کاهش حساسیت گروه‌های اسلام­گرای سنتی مانند اخوان‌المسلمین و افزایش رضایت‌مندی داخلی از حکومت علوی؛

5. ایجاد زمینه مناسب در جهت شکل‌گیری ارتباط میان علویان سوریه با علویان ترکیه و دیگر شیعیان منطقه با هدف استفاده از ظرفیت‌های آن‌ها در جهت افزایش وزن ژئوپلیتیک علویان سوریه در منطقه؛

6. پرهیز از انتقام­جویی از اقلیت­های سنی‌مذهب سوریه و متمایز ساختن معاندان خارجی از معترضان داخلی؛

7. استفاده از ظرفیت‌های ژئوپلیتیک سوریه در جهت اتحاد با متحدان منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای و استفاده از رأی آن‌ها در مجامع بین‌المللی به نفع حکومت علویان سوریه؛

8. استفاده از ظرفیت کشورهای گروه مقاومت برای خنثی کردن هجمه اسرائیل و عربستان سعودی علیه حکومت علوی بشار اسد؛

9. تلاش در جهت تثبیت جایگاه علویان در قانون اساسی جدید سوریه از طریق رای‌زنی گسترده با متحدان منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای مانند روسیه و ایران.

کلیدواژه‌ها

مراجع

  1. احمدی ارکمی، ابوطالب و هم‌کاران، «تبییت جایگاه علویان سوریه در سناریوهای پس از بحران»، فصلنامه علمی ـ پژوهشی سیاست جهانی، دوره هفتم، شماره دوم، 1397.
  2. ــــــــــــــــــــــــــ ، «تبیین موقعیت حکومت علویان سوریه پس از وقوع بحران»، فصلنامه سرزمین، سال چهاردهم، شماره56، 1396.
  3. احمدی، سیدعباس و هم‌کاران، «نقش انقلاب اسلامی در تحول اندیشه‌های سیاسی و ژئوپلیتیکی شیعه»، فصلنامه پژوهش‌های انقلاب اسلامی، سال پنجم، شماره 16، 1395.
  4. احمدی، سیدعباس، ایران، انقلاب اسلامی و ژئوپلیتیک شیعه، تهران، مؤسسه اندیشه‌سازان نور، 1390.
  5. اخوان کاظمی، مسعود و سارا ویسی، «علویان سوریه»، فصلنامه شیعه‌شناسی، شماره 38، 1391.
  6. آرینگبرگ ولانناتزا، مارینی، «علویان ترکیه و علویان سوریه»، ترجمه عباس برومند اعلم، فصلنامه تاریخ اسلام، سال نهم، شماره35، 1387.
  7. اشرفی، اکبر و امیرسعید بابازاده، «سیاست خارجی روسیه و امریکا نسبت به بحران سوریه»، فصلنامه مطالعات روابط بین‌الملل، سال هشتم، شماره32، 1394.
  8. باقری چوکامی، سیامک و مصطفی قربانی، «ماهیت‌شناسی خشونت در بحران سوریه»، فصلنامه مطالعات سیاسی جهان اسلام، سال پنجم، شماره19، 1395.
  9. برومند اعلم، عباس، «فرقه نصیریه از آغاز تا انتقال دعوت به شام»، فصلنامه تاریخ پژوهان، سال دوم، شماره 5، 1385.
  10. ــــــــــــــــــــــــــ ، جامعه علویان سوریه، تهران: انتشارات امیرکبیر، 1391.
  11. بقایی، محمد، «فرقه نصیریه در میان منابع فرق اسلامی»، فصلنامه حبل المتین، سال اول، شماره اول، 1391.
  12. پیشگاهی‌فرد، زهرا و هم‌کاران، «ژئوپلیتیک شیعه و قلمروخواهی ایران در شرق مدیترانه»، فصلنامه شیعه شناسی، سال سیزدهم، شماره 49، 1394.
  13. تلاشان، حسن و همکاران، «تأثیر بیداری اسلامی بر جایگاه بین المللی جمهوری اسلامی ایران با استفاده از swot»، فصلنامه مطالعات انقلاب اسلامی، سال 16، شماره 56، 1398.
  14. توآل، فرانسوا، ژئوپولیتیک شیعه، ترجمه کتایون باصر، تهران، نشر ویستار، 1382.
  15. حاجی یوسفی، امیرمحمد، «هلال شیعی؛ فرصت‌ها و تهدیدها»، فصلنامه دانش سیاسی، سال پنجم، شماره اول، 1388.
  16. حسینی، نرجس‌سادات و سیدعباس احمدی «وضعیت ژئوپلیتیک شیعه در عصر جهانی شدن»، فصلنامه مطالعات سیاسی جهان اسلام، دوره پنجم، شماره 2، 1395.
  17. حیدری، حجت‌الله و هم‌کاران، «تحلیل بحران سوریه با تأکید بر بازی‌گران و تأثیر آن بر امنیت‌سازی در خلیج فارس»، فصلنامه نگرش‌های نو در جغرافیای انسانی، سال دهم، شماره اول، 1396.
  18. دهقان، یدالله و هم‌کاران، «شکاف‌های اجتماعی و تأثیر آن بر شکل‌گیری و رشد رادیکالیسم در سوریه: با تأکید بر شکاف­های قومی ـ مذهبی»، دوفصلنامه دانش سیاسی، سال 12، شماره دوم، پاییز و زمستان 1395.
  19. رضایی، حسن و اسماعیل رضوانی‌فر، «افراطی‌گرایی و تکفیر به مثابه یک گفتمان و پی‌آمدهای شیعه‌ستیزی آن»، فصلنامه پژوهش‌های منطقه ای، 1394.
  20. زارع، صدیقه و حمید احمدی، «تجدید حیات سیاسی شیعیان و کشمکش‌های فرقه‌ای ـ مذهبی در خاورمیانه»، فصلنامه پژوهش‌های روابط بین‌الملل، دوره نخست، شماره 19، 1395.
  21. زرقانی، سیدهادی و ابراهیم احمدی، «شیعه‌هراسی به مثابه قلمروسازی گفتمان محور غربی ـ عربی در بحران­های ژئوپلیتیکی خاورمیانه، مطالعه موردی بحران سوریه»، فصلنامه ژئوپلیتیک، سال سیزدهم، شماره 4، 1396.
  22. زمانی محجوب، حبیب، «جریان‌شناسی علویان سوریه»، فصلنامه تبلیغی ـ بصیرتی پیام، شماره 121، 1395.
  23. زین‌العابدین، یوسف و هم‌کاران، «تحلیل ژئوپلیتیک تشیع در خاورمیانه با استفاده از الگوی SWOT»، فصلنامه شیعه‌شناسی، سال یازدهم، شماره44، 1392.
  24. سلیم، محمدنبی و حامد حسین‌زاده، «تأثیرات متقابل انقلاب اسلامی ایران و ژئوپلیتیک شیعه در خاورمیانه»، فصلنامه پژوهش‌های انقلاب اسلامی، سال ششم، شماره 20، 1396.
  25. سیدباقری، سیدکاظم، «تنگناهای فرهنگ حاکم بر جهانی‌شدن»، مجموعه مقالات شانزدهمین کنفرانس بین‌المللی وحدت اسلامی، تهران، 1382.
  26. سیفی، افسانه و هم‌کاران، «تبیین عوامل مؤثر در ایجاد و استمرار بحران سوریه بر مبنای مدل برچر»، فصلنامه جامعه‌شناسی سیاسی جهان اسلام، دوره پنجم، شماره 1، 1395.
  27. شریفیان، جمشید و همکاران، «تعامل و تقابل ایران و ترکیه در بحران سوریه»، فصلنامه امنیت‌پژوهی، سال یازدهم، شماره 38، 1392.
  28. شعیب، بهمن جامعه علویان ترکیه، تهران، مؤسسه اندیشه‌سازان نور، 1395.
  29. شفیع­پور، ابراهیم و جواد ­جمالی، «بیداری اسلامی و تأثیر آن بر ژئوپلیتیک شیعی»، مجموعه مقالات همایش ژئوپلیتیک شیعه، دانشگاه تهران، 1391.
  30. شمس دولت‌آبادی، سیدمحمودرضا و مهدی عسکری، «تأثیر ژئوپلیتیک سوریه بر امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران در مواجهه با رژیم صهیونیستی»، فصلنامه امنیت ملی، سال نهم، شماره 33، 1398.
  31. صادقی، شمس‌الدین و کامران لطفی، «تحلیل مواضع جمهوری اسلامی ایران در قبال بحران سوریه»، فصلنامه جستارهای سیاسی معاصر، سال ششم، شماره اول، 1394.
  32. ضابطی، معین و هم‌کاران، «فرصت‌های اسلام سیاسی شیعی در فضای جهانی شدن»، فصلنامه پژوهش‌های سیاسی جهان اسلام، سال هفتم، شماره 4، 1396.
  33. علی‌پور، جواد و سجاد قیطاسی، «آینده‌پژوهی بحران سیاسی ـ امنیتی سوریه بر پایه سناریونویسی»، فصلنامه پژوهش‌های سیاسی جهان اسلام، سال هفتم، شماره چهارم، 1396.
  34. علی‌پور، هادی و هم‌کاران، «تحلیل مؤلفه‌های ژئوپلیتیکی تأثیرگذار بر هم‌گرایی شیعیان در منطقه خاورمیانه»، فصلنامه مطالعات سیاسی جهان اسلام، سال هفتم، شماره 28، 1397.
  35. قاسمی، بهزاد، «ژئوپلیتیک محور مقاومت و امنیت ملی ایران بر اساس گفتمان انقلاب اسلامی»، فصلنامه آفاق امنیت، سال یازدهم، شماره 37، 1397.
  36. قائم‌پناه، صمد و فیض‌الله خانمحمدی، «بررسی عوامل ظهور گروه‌های تروریستی داعش در خاورمیانه»، فصلنامه پژوهش‌های سیاسی و بین المللی، سال ششم، شماره 24، 1394.
  37. کریمی، ابوالفضل، «نقش جمهوری اسلامی ایران در هویت‌بخشی به مجموعه امنیتی محور مقاومت»، ماهنامه پژوهش ملل، دوره دوم، شماره 20، 1396.
  38. کمری، سجاد و عزت‌الله عزتی، «بررسی موقعیت ژئوپلیتیکی شیعه با محوریت ایران و تأثیر آن بر جایگاه سیاسی شیعیان غرب آسیا»، فصلنامه سیاست دفاعی، سال بیست و ششم، شماره 104، 1397.
  39. لطفی، حیدر و هم‌کاران، «تحولات سوریه و نقش راهبردی ایران؛ توازن منظقه­ای و چشم‌انداز سیاست خارجی ایران»، فصلنامه نگرش‌های نو در جغرافیای انسانی، سال نهم، شماره چهارم، 1394.
  40. مهکویی، حجت و همکاران، «تحلیلی بر چالش‌های شکل‌گرفته برای شیعیان در کشور بحرین»، فصلنامه برنامه‌ریزی منطقه‌ای، سال نهم، شماره 35، 1398.
  41. ناجی، ناصر و عبدالرضا فرجی‌راد، «آینده سیاسی سوریه و منافع استراتژیک ایران»، فصلنامه سرزمین، سال دوازدهم، شماره45، 1394.
  42. نادری، احمد، «نئومکیندریسم و نظریه ریملند شیعی»، فصلنامه دین و ارتباطات، سال هجدهم، شماره دوم، 1390.
  43. نجات، سیدعلی و اصغر جعفری ولدانی، «بررسی نقش جایگاه جمهوری اسلامی ایران در بحران سوریه»، فصلنامه پژوهش‌های سیاسی، سال سوم، شماره هشتم، 1394.
  44. نیاکوئی، سیدامیر، کالبدشکافی انقلاب‌های معاصر در جهان عرب، تهران، نشر میزان، 1391.
  45. نیاکوئی، سیدامیر و حسین بهمنش، «بازی‌گران معارض در بحران سوریه»، فصلنامه روابط خارجی، سال چهارم، شماره4، 1391.
  46. واحدی، الیاس، علویان ترکیه، تهران: انتشارات ابرار معاصر، 1394.
  47. یزدان‌پناه درو، کیومرث و محمدمهدی نامداری، «بحران سوریه با تأکید بر رویکرد نظام غرب و راهبرد ترکیه در این کشور»، دوفصلنامه مطالعات بیداری اسلامی، سال دوم، شماره 3، 1392.
  48. Cook, Jonathan, 2008: Israel and the Clash of Civilisations Iraq, Iran and the Plan to Remake the Middle Eastm,
  49. Ibrahim, Fouad, 2006, the Shiite,s of Saudi Arabia, London & Sanfrancisco: Saqi Press.
  50. Jahner, Aricl, Springe 2012, Saudi Arabia and iran: The Struggle for Power and Influence in the Gulf, international Affairs Review, Volume XX, No.3.
  51. Melikoff, I, 1999, Bektasilik / Kizilbaslik: Tarihsel Bolunme ve Sonuclari in, Alevi Kimligi. (E.O.T.Ollson, Ed.) Istanbul: Tarih Vakfi Yurt Yayinlari.
  52. Salamandra, Christa, 2013,"Sectarianism in Syria: Anthropological Reflections", Middle East CritiQue." Vol.22, Issue 3, September.
  53. Seeberg, Peter, 2012."Syria and the EU. The crisis in Syria and the international sanctions with a focus on Syrian-EU relations." Videncenter Om det monderne Mellemosten.
  54. www.shiastudies.com
  55. www.tebyan.net
فصلنامه علمی شیعه شناسی
دوره 17، شماره 67
مهر 1398
صفحه 7-54

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار