آزادخان غلجایی؛ حکمران سنی‌مذهب و نقر سکه صاحب‌الزمان(عج)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه تاریخ دانشگاه شیراز

چکیده

تغییرات نوشتاری و مضامین روی سکه­ های ایرانی، با سقوط و تأسیس حکومت­ها، دچار تغییرات محتوایی می­گردید. فرمان­روایان این سرزمین ـ به ­ویژه از سقوط صفویه تا ابتدای قاجاریه ـ به دلایل مختلفی موجبات این تغییرات و تحولات را فراهم می­نمودند. نمونه­ای از این مضامین را بر روی سکه­ های آزاد­خان افغان می­توان مشاهده کرد. مسأله پژوهش، هدف و انگیزه آزادخان سنی مذهب در استفاده از نام صاحب­الزمان(عج) بر روی مسکوکات خود است. یافته پژوهش، نشان می­دهد که مضامین و شعارهای نگاشته­ شده بر روی سکه­ ها، بیان­گر جهان­بینی و باورداشت­های دینی، اخلاقی و سیاسی جامعه­ای است که آن سکه­ ها در آن­جا رواج داشته است. از این ­رو، هرچند ضرب سکه‌ها‌ و نقر مضامین آن در اختیار آزادخان غلزایی بوده، وی از روی مصلحت برای رضایت پیروان خود، به اعتقادات شیعی آنان احترام گذاشته و سکه با نام صاحب­الزمان(عج) ضرب نموده است. این پژوهش، با استفاده از روش کتابخانه­ ای و شیوه توصیفی- تحلیلی و جمع­ آوری داده­ها از منابع دست­ اول، در ابتدا اهمیت دانش ­سکه­ شناسی، قدرت­ گیری آزاد­خان پس از قتل نادرشاه را بررسی می‌کند. در ادامه، به بررسی کوتاه سیر تحول شعایر بر روی سکه­  های عصر صفویه و دوران فترت در نقر مضامین شیعی یعنی دوره افغان­های غلزایی و نادرشاه می­پردازد. در پایان، ضرب سکه به نام حضرت صاحب­ الزمان (عج) توسط آزادخان را تبیین و تحلیل می­کند.

کلیدواژه‌ها


  1. فهرست منابع

    قرآن کریم.

    1. آذربیگدلی، لطفعلی‎بیک، آتشکده، به کوشش جعفر شهیدی، تهران: نشرکتاب، 1337.
    2. آصف، محمد­هاشم، رستم التواریخ، به اهتمام محمد شیرازی، تهران: امـیرکبیر، 1352.
    3. ادیب‎الشعراء، رشید، تاریخ افشار، به کوشش پرویز شهریار افشار و محمود رامیان، تبریز: بی‌نا، 1346.
    4. اسـترآبادی‌، مـیرزامهدی­خان، تاریخ جهانگشای نادری، به کوشش عبدالله انوار، تهران: انجمن آثار ملی، 1341.
    5. بی­نا، عالم‌آرای صفوی، به کوشش یداللّه شکری، تهران: بـنیاد فـرهنگ ایران، 1350.
    6. الحسینی، محمدباقر، شعارهای سکه­های دوره اسلامی، ترجمه عبدالله قوچانی، مشهد: سازمان کتابخانه‌ها، موزه­ها و مرکز اسناد آستان قدس ­رضوی، 1393.
    7. حسینی­فسایی، میرزا­حسن، فارس‌نامه ناصری، تصحیح منصور رستگار ­فسایی. تهران: امیر­کبیر، 1367.
    8. دنبلی، عبدالرزاق‎بیگ، تجربةالاحرار و تسلیة‌الابرار، به کوشش حسن‌ قاضی طباطبایی، تبریز: دانشکدة ادبیات، 1350.
    9. دنبلی، عبدالرزاق‎بیگ، مآثر سلطانیه، به کوشش غلامحسین صدری افشار، تهران: ابن‌سینا، 1351.
    10. رابینو، لویی، سکه­های شاهان ایرانی: آلبوم سکه­ها، نشان­ها و مهرهای پادشاهان ایران، به اهتمام محمد مشیری، تهران: امیرکبیر، 1353.
    11. سرافرازی، علی‌اکبر و فریدون آورزمانی، سکه­های ایران از آغاز تا دوران زندیه، تهران: سمت، 1383.
    12. شاهد، احمد، سیری در سکه­های شاهان ایران از آغاز تا پایان ضرب سکه، اسفراین: آستوئن، 1389.
    13. شعبانی، رضا، تاریخ اجتماعی ایران در عصر افشاریه، ج 1، تهران: نـشرخوشه، 1378.
    14. شهبازی فراهانی، داریوش، تاریخ سکه دوره قاجاریه، تهران: پلیکان، 1380.
    15. غفاری کاشانی، ابوالحسن، گلشن مراد، به اهتمام غلامرضا طباطبایی مجد، تهران: زرین، 1369.
    16. فرح‌بخش، هوشنگ، سکه­های ضربی، چکشی ایران (صفویه، افغان­ها، افشاریه، زندیه و قاجاریه)، برلین: نوین فرح بخش، 1385.
    17. قاجار، محمودمیرزا، تاریخ صاحب‌قرانی، تصحیح نادره جلالی، تهران: کتابخانه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی، 1390.
    18. قائینی، فرزانه، سکه­های دوره صفویه، تهران: پازینه، 1388.
    19. گلستانه، ابوالحسن، مجملالتواریخ، به کوشش محمدتقی مدرس رضوی، تهران: ابن‎سینا، 1344.
    20. مددپور، محمد، حکمت معنوی و ساحت هنر، تهران: حوزه هنری، 1371.
    21. مرعشی صفوی، میرزا محمدخلیل، مجمع التواریخ در تاریخ انقراض صفویه و قایع بعد تا سال 1207 هجری قمری، به کوشش عباس اقبال، تهران: کتابخانه طهوری و اقبال، 1362.
    22. مروی، مـحمدکـاظم، عالم‌آرای نادری، به تصحیح مـحمدامـین ریاحی، تهران: زوار، 1364.
    23. نامی اصفهانی، محمدصادق، تاریخ گیتیگشا، به کوشش سعید نفیسی، تهران: اقبال، 1363.
    24. نصر، طاهره، از هنر و هنر اسلامی، شیراز: نوید، 1386.
    25. نظامی عروضی سمرقندی، احمد بن عمر، چهار مقاله، تصحیح علامه محمد قزوینی، تهران: جامی، 1391.
    26. هنوی، جـونس، زنـدگی‌ نادرشاه، ترجمه اسماعیل دولتشاهی، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی، 1383.
    27. یونگ، کارل­گوستاو، انسان و سمبل­هایش، ترجمه محمود سلطانیه، تهران: جامی، 1381.

     

    مقاله­ها

    1. آل‌داوود، علی، «آزاد­خان افغان» دانش‌نامه ایران، ج2، تهران: مرکز دایرة‌المعارفبزرگ اسلامی، 1386.
    2. برومند، صفورا، «ضرابخانه فرح‌آباد: شناسایی شواهد تاریخی و سکه شناختی»، پژوهش‌نامه تاریخ‌های محلی ایران، سال چهارم، شماره اول، زمستان 1394.
    3. بینا، «سر سکه اشرف افغان»، نشریه یادگار، شماره 7، اسفند 1323.
    4. تنهاتن ناصری، ایرج، «مسأله حاکمیت و مشروعیت آن در عهد کریم خان زند»، فصل‌نامه انسان‌شناسی، شماره 3، بهار و تابستان 1382.
    5. ثواقب، جهانبخش و هم‌کاران، «روند دگرگونی نقوش و شعائر مذهبی بر روی سکه­های دوره صفوی»، دو فصل‌نامه تاریخ نامه ایران بعد از اسلام، سال ششم، شماره دوازدهم، بهار و تابستان 1395.
    6. جعفری دهقی، محمود، «نقش سکه‌شناسی در بازشناسی تاریخ و فرهنگ ایران»، کتاب ماه تاریخ و جغرافیا، شماره 178، اسفند 1391.
    7. دهقان­نیری، لقمان و همکاران، «بحران مشروعیت صفویان و مسأله پادشاهی اسماعیل سوم»، دانشکده ادبیات و علوم انسانی اصفهان، شماره 50، پاییز 1386.
    8. سادات، سید محمود، «تحلیل فرمان امان‌نامه اشرف‌افغان به اهالی اصفهان»، فصل‌نامه گنجینه اسناد، شماره 76، زمستان 1388.
    9. سرافرازی، عباس، «گرایش‌های سیاسی و مذهبی ایلخانان بر اساس مسکوکات ایلخانی (651-756 ق)»، فصل‌نامه پژوهش‌های تاریخی، شماره 5، بهار 1389.
    10. سرافرازی، عباس، «مقایسه تطبیقی نام امام زمان بر سکه­های صفویه و پس از آن»، پژوهش­های مهدوی، شماره یازده، زمستان 1393.
    11. شاه­مرادی، سیدمسعود  و هم‌کاران «رسم‌های انتظار ظهور مهدی(عج) در جهان اسلام (از قرن چهارم تا یازدهم هجری)»، پژوهش‌های مهدوی، شماره 20، بهار 1396.
    12. صفت­گل، منصور، «برافتادن فرمان‌روایی افشاریان از خراسان و ستیزه­های پایانی افشاریان با قاجاریان»، فصل‌نامه فرهنگ، شماره 19، پاییز 1375.
    13. عبدی، زهرا، «رویکرد دینی نادرشاه و تأثیر آن بر شیعیان و عالمان شیعه»، شیعه‌شناسی، شماره 52، زمستان 1394.
    14. فولادی، محمد و هم‌کاران، «نقش نماد و نمادگرایی در زندگی بشر، تحلیلی جامعه‌شناختی»، فصل‌نامه معرفت فرهنگی اجتماعی، شماره 24، پاییز 1394.
    15. وثوقی مطلق، رجبعلی، «بررسی سیاست مذهبی نادر، با نگاهی به ارزش کتیبه نادری در این زمینه»، نشریه نامه تاریخ‌پژوهان، شماره 14، تابستان 1387.

     

    انگلیسی

    1. Rabino di borgomale H.L., album of coins, medals and seals of the shahs of Iran (1500-1948 a.d), edited by M.Moshiri, Tehran. Amir Kabir, 1974.

    2. Hanway, Jonas., An historical account of the British trade over the Caspian sea. Vol2. in 3 tomes. London: dodsley & others, 1753.