تحلیل و اولویت‌بندی سلسله‌مراتبی (ANP) مؤلفه‌های مؤثر بر «حس معنویت» در فضای مساجد با تأکید بر مؤلفه نور (مورد مطالعه: مسجد شیخ‌لطف‌الله ‌ـ اصفهان)

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه معماری

2 دانشجوی دکتری معماری دانشگاه تربیت دبیر شهید رجایی

چکیده

حس معنویت در فضای درونی معماری گذشته، بخصوص مساجد، کانون توجه سازندگان خوش‌ذوق آن دوران بوده و با به‌کارگیری هوش­مندانه آن، این فضاها را سرشار از نور الهی کرده‌‌اند. متأسفانه در معماری مساجد دوره جدید، خلق فضا با چنین ویژگی‌هایی کم­رنگ شده و جایگاه این ارزش قدسی، از معماری امروزی فاصله گرفته است. توجه و بازخوانی این امر مهم در معماری امروز بسیار اهمیت دارد. روش تحقیق در این پژوهش به صورت پیمایشی و جامعه ‌آماری 25 نفر از متخصصان معماری است. برای بررسی داده‌ها، از روش سلسله­ مراتبی «ANP» و برای آنالیز داده‌ها از نرم‌افزار «Super Decisions» استفاده شده است؛ هم­چنین اندازه‌گیری شدت نور در مسجد شیخ­لطف‌الله در نرم‌افزار «Light MeterTools» شبیه‌سازی و در نهایت نتایج به صورت جداول و نمودارها در پایان پژوهش ارائه می­گردد. نتایج حاصله نشان می‌دهد که نور با شدت سیصد لوکس و رنگ فیروزه‌ای، بیش‌ترین تأثیر در ایجاد حس معنویت را داراست.

کلیدواژه‌ها

مراجع

الف. فارسی

  1. آیت‌اللهی، حبیب‌اله، هنر چیست؟، تهران: نشر رجاء، 1364.
  2. ابن عربی، محیی‌الدین، الفتوحات المکیه، چاپ عثمان یحیی، القاهره: الهیه المصریه العامه، للکتاب، 1972.
  3. اردلان، نادر و لاله بختیار، حس وحدت سنت عرفانی در معماری ایرانی، تهران: نشر خاک، 1380.
  4. بلخاری‌قهی، حسن، مبانی عرفانی هنر و معماری اسلامی، تهران: سازمان تبلیغات اسلامی، 1388.
  5. بمانیان، محمدرضا و محمدرضا پورجعفر و فریال احمدی و علیرضا صادقی، «بازخوانی هویت معنوی و انگاره‌های قدسی در مساجد شیعی»، قم: نشریه علمی ـ پژوهشی شیعه‌شناسی، ش30، سال 1389.
  6. بمانیان، محمدرضا، رهیافت‌هایی در تبیین معماری مسلمین، تهران: انتشارات شهرداری‌ها و دهیاری‌های کشور، 1386.
  7. بمانیان، محمدرضا، و سونیا سیلوایه، «بررسی نقش گنبد در شکل‌دهی به مرکزیت معماری مساجد»، نشریه علمی ـ پژوهشی معماری و شهرسازی آرمان‌شهر، شماره 9،‌ سال 1391.
  8. بورکهارت، تیتوس، هنر اسلامی؛ زبان و بیان، تهران: نشر سروش،‌ 1365.
  9. پاکزاد، جهانشاه و عبدالرضا همایون، زیبایی‌شناسی در معماری، تهران: مرکز چاپ و انتشارات دانشگاه شهید بهشتی، 1393.
  10. پوپ، آرتور اپهام، معماری ایران، ترجمه: غلامحسین صدری افشار، ج2، تهران: نشر فرهنگان، 1373.
  11. پورعبدالله، حبیب‌الله، حکمت‌های پنهان در معماری ایران، تهران: نشر کلهر، 1389.
  12. توسلی، محمود، «مفهوم فضا در مسجد شیخ لطف‌الله و میدان نقش جهان»، فصل‌نامه آبادی، سال پنجم، شماره نوزدهم، سال 1374.
  13. چشمه‌سهرابی، مظفر و آرزو رحیم‌سلمانی و آسیه رحیم‌سلمانی، «تأثیر رنگ در معماری داخلی فضای کتابخانه‌های دانشگاهی»، نشریه کتاب‌داری و اطلاع‌رسانی، دوره 14، شماره 1، سال 1390.
  14. حجت، عیسی، «هویت انسان‌ساز و انسان هویت‌پرداز: تأملی در رابطه هویت و معماری»، نشریه علمی ـ پژوهشی هنرهای زیبا، دانشگاه تهران، سال 1384.
  15. دهخدا، علی‌اکبر، «لغت‌نامه»، جلد 47، حرف ن، تهران: شرکت چاپ 128، سال 1348.
  16. دهشیری، غلامرضا و فرامرز سهرابی و عیسی جعفری و محمود نجفی، «بررسی خصوصیات روان‌سنجی مقیاس بهزیستی معنوی در میان دانشجویان»، مطالعات روان‌شناختی، ش16، سال 1387.
  17. سیف، هادی، کاشی‌کاری داخلی گنبد مسجد شیخ لطف‌الله، چ1، تهران: انتشارات کانون پرورشی فکری کودکان و نوجوانان، 1386.
  18. شاطریان، رضا، تحلیل معماری مساجد ایران، تهران: نشر نورپردازان، 1390.
  19. شفیعی، فاطمه و علیرضا فاضلی و محمدجواد آزادی، «بررسی تجلی رمز نور در معماری اسلامی»، فصل‌نامه علمی نگارینه هنر اسلامی، شماره 3، سال 1393.
  20. شفیعیان داریانی، فائزه و محمدرضا پورجعفر و علیرضا قبادی، «مفهوم ماندگاری در معماری اسلامی و مقایسه‌ی آن با مفهوم پایداری در معماری معاصر»، نشریه علمی ـ پژوهشی پژوهش‌های معماری اسلامی، سال دوم، شماره چهارم، دانشگاه علم و صنعت ایران، 1393.
  21. شکوفی، بابک، معماری مساجد امروزی فاقد معنویت، مجموعه مقالات دفتر پژوهش‌های و ارتباطات حوزوی، 1392. http://motaleat.masjed.ir/fa/article/506
  22. صادقی حبیب‌آباد، علی و محمدصادق طاهرطلوع دل و جمال‌الدین مهدی‌نژاد، «بازشناسی ماهیت انگاره‌های قدسی در معماری اصیل اسلامی ایران مبتنی بر شناسایی هویت پایدار کالبد مساجد جامع ایرانی»، نشریه معماری و شهرسازی پایدار، سال 4، شماره 2، سال 1395.
  23. عباسی، محمود و فریدون عزیزی و احسان شمسی‌گوشکی و محسن ناصری‌راد و مریم اکبری لاکه، «تعریف مفهومی و عملیاتی‌سازی سلامت معنوی: یک مطالعه روش‌شناختی»، فصل‌نامه اخلاق پزشکی، سال ششم، شماره بیستم، 1391.
  24. عمید، حسن، فرهنگ‌نامه عمید، تهران: مؤسسه نشر امیرکبیر، 1362.
  25. غزالی، ابوحامدمحمد، کیمیای سعادت، به کوشش حسین خدیو جم، ج2، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی، 1370.
  26. کاظمی، سیدمحمد، حسین کلانتری خلیل‌آباد، «ابزارهای پیام‌رسانی معنوی در معماری مساجد با تأکید بر نقش ایدئولوژی اسلامی»، فصل‌نامه مطالعات شهر ایرانی اسلامی، 1390.
  27. محسنی مقدم، مریم، «ادراک معنوی حاصل از فضای مذهبی کلیساهای قرون وسطی در غرب»، فصل‌نامه هنر و تمدن شرق، سال چهارم، شماره دوازدهم، سال 1395.
  28. مددپور، محمد، حکمت معنوی و ساحت هنر، تهران: نشر سروش،‌ 1371.
  29. مرندی، سیدعلیرضا و فریدون عزیزی، «جایگاه، تعریف و دشواری‌های پایه‌ریزی مفهوم سلامت معنوی در جامعه ایرانی ـ اسلامی»، فصل‌نامه اخلاق پزشکی، سال 4، شماره 14، سال 1389.
  30. مطهری، مرتضی، مقدمه‌ای بر جهان بینی توحیدی، تهران: نشر صدرا، 1372.
  31. موسوی خمینی، روح‌الله، چهل حدیث، ج13، قم: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی;، 1373.
  32. مهدی‌نژاد، جمال‌الدین و حمیدرضا عظمتی و علی صادقی حبیب‌آباد، «جستاری بر ویژگی‌های معماری ایرانی ـ اسلامی و هنرهای قدسی مبتنی بر تعالی معماری»، نشریه علمی ـ پژوهشی هستی شناختی، تهران: دانشگاه تربیت دبیر شهید رجایی، 1395.
  33. ــــــــــــــــــــــــــــــــ ، «تبیین راهبردی مؤلفه‌های حس معنوی در معماری مساجد ایران»، نشریه علمی ـ پژوهشی مطالعات ملی، تهران: مؤسسه مطالعات ملی، 1398.
  34. ــــــــــــــــــــــــــــــــ ، «بررسی و بازخوانی مؤلفه‌های مؤثر بر ارتقاء حس معنویت در معماری مساجد»، نشریه علمی ـ پژوهشی معماری و شهرسازی پایدار، تهران: دانشگاه تربیت دبیر شهید رجایی، 1397.
  35. ناظر، زینب و آزیتا بلالی‌اسکویی، محمدعلی کی‌نژاد، «ارزیابی شفافیت معنایی گنبدها در مسجد با تأکید بر عملکرد روشنایی فضایی»، نشریه پژوهش‌های معماری اسلامی، دانشگاه علم و صنعت ایران، شماره 12، سال چهارم، 1395.
  36. نصر، سیدحسین، جاودانگی و هنر، سیدمحمد آوینی، تهران: نشر برگ، 1370.
  37. نقره‌کار، عبدالحمید، «ارزیابی و نقد طرح و ساختمان جدید مسجد ولی‌عصر(عج) در مجاورت تئاتر شهر تهران»، پژوهش‌های معماری اسلامی، شماره 2، سال اول، 1393.
  38. نوروزی، علیرضا، مسجد شیخ لطف‌الله، مجله گلستان قرآن، شماره 99، سال 1380.
  39. هومانی‌راد، طاهباز و منصوره، «بررسی نقش نور روز در ایجاد فضای معنوی در مساجد معاصر»، نشریه آرمانشهر، دوره 7، سال 1393.
 

ب. انگلیسی

  1. Carson NB. (1989). Spiritual Dimensions of Nursing Practice. Philadelphia: W.B Saunders.
  2. Dominy, M. (2001), Calling the station home: Place and identity in New Zealand’s high country, Rowman and Littlefield Publishers, Lanham.
  3. Elkins, D. N. (1995). PsychotheRapy and Spirituality: Toward a Theory of the Soul. Journal of Humanistic Psychology, 35(2), 78-98.
  4. Emblen JD, Halstead L. (1993). Spiritual needs and interventions: comparing the views of patients, nurses, and chaplains. Clinical NurseSpec 7(4): 175-82.
  5. Even, C., Schroder, CM. Friedman, S., Rouillon, F., 2008. Efficacy of light therapy in nonseasonaldepression: a systematic review. Journal of Effective Disorders, 108 (1-2), pp.11-23.
  6. Fry, LW. (2003). toward a theory of spiritual leadership, The Leadership Quarterly 14: 693-727.
  7. Hawks S R, Hull M, Thalman R L, Richins P M. (1995). Review of spiritualhealth: definition, role, and interventionstrategies in health promotion.American Journal of Health Promotion 9(5): 371-8.
  8. Jive, G, and peter L, 2003, sense of place: Athenticity and character, jouronal of urban pisioin.
  9. Kaltenborn, B.P. (1998), Effects of sense of place on responses toenvironmental impact: a case study among residents inan Arctic community, Applied Geography, 18(2): 169-189.
  10. Montgomery, J. (1998), Making a city: Urbanity, vitality and urbandesign, Urban Design, no. 1, 93-115.
  11. Mueller PS, Plevak DJ, Rummans TA. (2001). Religious involvement, spirituality, and medicine: implications for clinical practice. Mayo ClinProc. Dec; 76(12): 1225-35.
  12. Peterman AH, Fitchett G, Brady MJ, et al. (2002).Measuring spiritual wellbeingin people with cancer: theFunctional Assessment of ChronicIllness Therapy-Spiritual Well-Being Scale (FACIT-Sp). Ann Behav Med24:49-58.
  13. Salarifar MR, Azarbayjani M, Rahiminejad A. (2005). Theoretical measuresof religious. Theoretical andpsychometrics scale religious selectedconference papers. Tehran: Seminiary and university publication.
  14. Shamai, S. (1991), Sense of place: an empirical measurement, Isreael, geoforum, Vol.22, pp: 347-358.
  15. Habibabad, A. S., MahdiNejad, J. D., Azemati, H., et al. (2019). Using neurology sciences to investigate the color component and its effect on promoting the sense of spirituality in the interior space of the Vakil Mosque of Shiraz (using quantitative electroencephalography wave recording). Journal of Religion and Health.
https://doi.org/10.1007/s10943-019-00937-0.

فصلنامه علمی – پژوهشی شیعه شناسی

دوره 17، شماره 65
بهار 1398
صفحه 7-32

فایل ها

اشتراک گذاری

ارجاع به این مقاله

آمار