هنر مطلوب از منظر اندیشه اسلامی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکترای تاریخ تطبیقی و تحلیلی هنر اسلامی ، پردیس هنرهای زیبا ، دانشگاه تهران

2 گروه مطالعات عالی هنر، پردیس هنرهای زیبا، دانشگاه تهران

چکیده

هنر مطلوب از منظر اندیشه اسلامی، در واقع تعریف هنر از دیدگاه دین اسلام و تعیین خصوصیات و اهداف آن است و این امر، نیازمند طرح مفاهیم کلی مربوط به اندیشه اسلامی برای تعیین ماهیت هنر در قالب این اندیشه است. بر این مبنا، اصول اعتقادی اسلام با محوریت توحید در کنار تعالیم اسلامی شامل اعتقادات، اخلاقیات و احکام، چارچوب کلی این هنر را تعیین می‌کند. جهان‌بینی مبتنی بر حیات دنیوی و اخروی یا عوالم معقول و محسوس، فضای فکری و کار هنری را مشخص می‌کند. اهدافی مانند تعیین خصوصیات هنر مطلوب اسلامی با تأکید بر نظرات اندیشمندان شیعه و با در نظر گرفتن سه وجه کار هنری یعنی اثر هنری، مخاطب و هنرمند دنبال می‌شود و روش تحقیق در این متن به صورت توصیفی-تحلیلی، خصوصیات مطلوب هنر را تحت عناوین کیفی تبیین می‌کند. یافته‌های تحقیق، هنر مطلوب را هنری مسئول، غایت‌گرا، آرمانگرا، جهانی، فراگیر، مؤثر و مفید می‌داند و بر رابطه عمیق دین و هنر تاکید دارد. توجه به هنر مجازی به عنوان رویکردی رو‌به‌رشد، موضوع دسترسی به هنر به عنوان یک تجربه عمومی و مشترک، نیز از دستاوردهای مهم این تحقیق است.

تازه های تحقیق

محور بحث و نتایج ذی ربط بر پنج عنوان اصلی متمرکز است:

الف. مجموعه تعالیم اسلامی (عقاید، اخلاقیات، احکام) وسیع، همه‌جانبه، دائمی و جاودان هستند. بخشی از امور بر اساس عرف یا مقتضیات زمان، امکان هماهنگی با تحولات را فراهم می‌کند.

ب. «توحید» محور تفکر اسلامی و جهان‌بینی اسلامی مبتنی بر جهان مادی و غیرمادی (دنیوی - اخروی) است و الگوهایی مانند حیات عینی و مجازی در کنار تغییر حالات و جابه‌جایی بین آنها بر این موضوع تأکید دارند.

ج. مفهوم «مطلوب» و «مطلوبیت» از منظر اندیشه اسلامی، توجه به نیازها و تأمین طبیعی آنها، در کنار رشد سطح مطلوبیت به درجات بالا و تبدیل سطح مطلوبیت از نیاز به آرمان است. این امر در قالب اعتقادات اسلامی و با محوریت رضایت الهی است. این امر در تعریف ما از «انسان آرمان‌گرا» و «جامعه مطلوب» مندرج است.

د. دین و هنر ارتباطی تاریخی، عمیق و ‌پرثمر دارند و به واسطه خلق جهان عینی و مجازی، یاریگر انسان در راه تکامل و در یک مسیر هستند. دین الگوهای قابل اجرا برای هنر، و هنر امکان توسعه برنامه‌های دین را دارد.

هـ . دسترسی به هنر یک تجربه معنوی و معرفتی است و کسب این تجربه ضروری بوده و با روح معنوی و عدالت‌ساز رسالت (وحی) همخوان است.

دستاوردهای تحقیق

هنر مطلوب در اندیشه اسلامی واجد این ویژگی‌هاست:

الف. به لحاظ جهان‌بینی، توحیدی و قایل به وجود خداوند به عنوان خالق انسان و جهان است.

ب. به لحاظ ذهنیت هنری، هنر ترکیب مجاز و واقعیت است. هنر به همان نسبت که ظهور امر معقول در قالب محسوس است، تجربه هنری هر دو عالم را برای هنرمند و مخاطب فراهم کرده و سیر معنوی بین عوالم را محقق می‌سازد. از این نظر توجه به هنر مجازی، همراهی با تحولات فناورانه اخیر بوده و با توجه به روند رشد فناوری مجازی، این امر اجتناب‌نا‌پذیر است. هنر مجازی تجربه جهانی فراتر از محسوسات است.

ج. به لحاظ مضمون و موضوع، بر اساس پیام وحی، هنر مطلوب اسلامی دعوت‌کننده، بشارت‌دهنده و رحمانی است.

د. به لحاظ رویکرد کار هنری، هنر مطلوب بر اساس الگوهای دینی، مسئول، غایت‌گرا، جهانی، فراگیر، مؤثر، مفید و آرمانگراست.

این ویژگی‌ها در برابر کار هنریِ بی‌مسئولیت، بی‌هدف، مبهم، بیهوده و بی‌معنا قرار دارند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

مراجع

قرآن کریم
1.                  آراسته‌خو، محمد (1381)، نقد و نگرش بر فرهنگ اصطلاحات علمی - اجتماعی، چ سوم، تهران، چاپخش.
2.                  الوانی، سید مهدی (1390)، مدیریت عمومی، چ چهل و سوم، تهران، نی.
3.                  بلخاری‌قهی، حسن (1389)، آشنایی با فلسفه هنر، چ دوم، تهران، سوره مهر.
4.                  بیرو، آلن (1380)، فرهنگ علوم اجتماعی، ترجمه باقر ساروخانی، چ چهارم، تهران، کیهان.
5.                  رضائیان، علی (1379)، مدیریت رفتار سازمانی، تهران، سمت.
6.                  سادات، محمدعلی (1360)، آشنایی با مکتب ها و اصطلاحات سیاسی، تهران، هدی.
7.                  سجادی، سیدجعفر (۱۳۶۳)، فرهنگ معارف اسلامی، تهران، شرکت مؤلفان و مترجمان ایران. 
8.                  شجاعی، محمد (۱۳۸۴)، تجسم عمل و شفاعت، چ دوم، تهران، کانون اندیشه جوان.
9.                  صلیبا، جمیل (1371)، واژه‌نامه فلسفه و علوم اجتماعی، ترجمه صادق سجادی و کاظم برگ‌نیسی، تهران، شرکت سهامی انتشار.
10.             طباطبائى، محمدحسین (1386)، شیعه در اسلام، چ سوم، تهران، قم، بوستان کتاب. 
11.             طباطبائی، محمدحسین (۱۳۷8‌)، ترجمه تفسیرالمیزان، ترجمه محمد باقر موسوی همدانی، چ یازدهم، قم، دفتر انتشارات اسلامی.
12.             فارابی، محمد (1379)، اندیشه‌های اهل مدینه فاضله، ترجمه سیدجعفر سجادی، تهران، طبع و نشر.
13.             فشاهی، محمدرضا (1385)، مقدمه‌ای بر سیر تفکر در قرون وسطی، چ سوم، تهران، گوتنبرگ.
14.             کربن، هانری (1394)، تاریخ فلسفه اسلامی، ترجمه حسین نصر، چ ششم، تهران، امیرکبیر.
15.             مطهری، مرتضی (۱۳۸۷)، آشنایی با قرآن (شناخت قرآن)، چ پنجم، تهران، صدرا.
16.             مطهری، مرتضی (1389)، مجموعه آثار، چ ششم، تهران، صدرا.
17.             ملاصدرا، صدرالدین محمد بن ابراهیم شیرازی (1362)، مبدأ و معاد، ترجمه احمد بن محمد الحسینی اردکانی، تهران، مرکز نشر دانشگاهی.
18.             طوسی، محمد نصیرالدین (1399)، اخلاق ناصری، چ هشتم، تهران، خوارزمی. 
19.             آپوستولوس و دایان کاپادونا (۱۳۸۳)، «دین و هنر»، ترجمه فرهاد ساسانی، بیناب، سوره مهر، ش 7، ص99-109.
20.             بنی‌فاطمه، حسین و بوداقی، علی (۱۳۹۳)، «مقایسه شهر مطلوب با شهر جهانی»، مطالعات جامعه‌شناختی شهری، ش 13، ص1-26.
21.             حسین زاده یزدی، مهدی و حسینی روحانی، حمیده سادات (1393)، «تکامل و پیشرفت انسان و جامعه از دیدگاه شهید مطهری»، الگوی پیشرفت ایرانی و اسلامی، ش 5، ص37-58.
22.             رهبری، حسن (۱۳۸۷)، «شهر و روستا در فرهنگ قرآن»، پژوهش‌های قرآنی، ش54 و 55، ، ص321-341. 
23.             ویسی، زاهد (۱۳۸۶)، «نظریه مقاصد الشریعه یا اهداف دین؛ راهی برای گذار از آفات و آسیب‌های دین‌ورزی و دین‌پژوهی» کتاب نقد، ش ۴۴، ص85- 108. 
24.             هدائی، جعفر (1395)، «تبیین تجسم اعمال بر اساس ترتب عوالم کلی وجود (ماده، مثال، عقل)»، اندیشه نوین دینی، ص44، ص113-128. 
25.             غلامی، رضا (۱۳۹۷)، «درس‌گفتارها» اردیبهشت - شهریور.
·  http://www.shabestan.ir/detail/News/708631.
·   Rothstein, E. & Herbert Muschamp & Martin E. Marty (2003), VISIONS OF UTOPIA, Oxford University Press, New York.
·   Maslow, A.H (1970) Motivation and personality, Harper & Row publishers, New York, USA 1970, 1ed.
·   Ross, L (2009), Art and Architecture of the World’s Religions, GREENWOOD PRESS, USA, CALIFORNIA, 1 pub.
·   Parry, D.W  (1994), Temples of the Ancient World: Ritual and Symbolism, Deseret Book Co. UTAH, USA, 1 pub. 
·   Mawson, T.J (2005), Belief in God, an Introduction to the Philosophy of Religion, Oxford University Press, 1 pub.
·   Edward, C (2005), the Shorter Routledge Encyclopedia of Philosophy, Routledge Press, New York, USA, 1 pub.
 
فصلنامه علمی شیعه شناسی
دوره 20، شماره 79
مهر 1401
صفحه 7-38

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار