بررسی انسان‌شناختی پدیده نخل‌گردانی در کاشان (مطالعه موردی: نخل هیأت حسینی در محله سرفره و گذر صدره)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 عضو هیات علمی دانشگاه باقرالعلوم ع و مدیر گروه مطالعات فرهنگی

2 دانشجوی کارشناسی ارشد تبلیغ و ارتباطات، دانشگاه باقرالعلوم

چکیده

مناسک جمعی، به ویژه با رویکرد مذهبی، نقش بسزایی در صورت­بندی حیات اجتماعی و فرهنگی مؤمنان ایفا می‌کند، و از کارکاردهای بسیاری برخوردار است. مناسک عزاداری محرم، از مهم‌ترین و کانونی‌ترین مناسک جمعی، در فرهنگ شیعیان به شمار می‌آید که با فرهنگ ایران عجین گردیده و کارکردهای زیادی دارد. آیین عزاداری حسینی، به مرور زمان الگوهای مختلفی به­خود گرفته که از جمله مهم‌ترین آن‌ها «نخل‌گردانی» است که بیش‌تر در حوزه کویری کشور ایران برگزار می­شود. نوشته حاضر، تلاش می­کند با رویکرد انسان­شناختی (Anthropological) و با بهره­گیری از تکنیک­های مشاهده، مصاحبه و مشارکت، به بررسی ابعاد مختلف معروف­ترین آیین نخل­برداری، در هیأت حسینی نخل کاشان، در محل سرفره و گذر صدره، به شناخت حیات فرهنگی ـ اجتماعی مردم این منطقه، درباره موضوع بپردازد. نتایج پژوهش، حاکی از رسوخ مناسک نخل‌گردانی به لایه‌های عمیق فرهنگی مردم است، به گونه­ای که پیرامون این مناسک، می­توان جنبه­های مختلفی از قبیل «هویت­بخشی»، «تقدس­بخشی»، «اسطوره­سازی»، «حاجت­خواهی» و «حیات­پنداری» را ملاحظه نمود.

کلیدواژه‌ها


1. اسماعیل پور، ابوالقاسم، اسطوره بیان نمادین، تهران: سروش، 1387.
2. آیتی، عبدالحسین، تاریخ یزد، یزد: چاپخانه گلبهار،‌ 1317.
3. بلوک‌باشی، علی، نخل‌گردانی (نمایش تمثیلی از جاودانگی حیات شهیدان)، چ2، تهران: دفتر پژوهش‌های فرهنگی، 1383.
4. تقی­زاده داوری، محمود و خان­محمدی، کریم، «بررسی پدیدارشناختی پدیده چنار خونبار الموت قزوین»، فصلنامه شیعه‌شناسی، سال هفتم، شماره 26، سال 1388.
5. جواهری، محمدخلیل، فرهنگ جهانگیری، به کوشش رحیم عفیفی، چ1، مشهد: دانشگاه مشهد، 1359.
6. خان­محمدی، کریم، «تحلیل مردم‌شناختی مناسک مذهبی در فرآیند جهانی شدن (مطالعه موردی مناسک قالیشویان مشهد اردهال)»، فصلنامه شیعه‌شناسی، سال چهارم، شماره 13، سال 1385.
7. داعی الاسلام، محمدعلی، فرهنگ نظام، تهران: دانش، ذیل نخل، 1364.
8. دهخدا، علی اکبر، لغت‌نامه دهخدا، تهران: مؤسسه لغت‌نامه دهخدا، 1377.
9. رحمانی، جبار، تغییرات مناسک عزاداری محرم (انسان‌شناسی مناسک عزاداری محرم)، چ1، تهران: تیسا، 1393.
10. شاطری، علی اصغر، واژه نامه محرم کاشان، تهران: مرسل، چاپ اول، 1383.
11. شاطریان، 1393 / طالب زاده، 1394 / جلیل باقری،1393: مصاحبه با جامعه نمونه.
12. شاه‌محمدی، رستم و فاطمه پاسالاری بهنجانی، «مقایسه آراء امیل دورکیم و کلیفورد گیرتز در زمینه دین با تأکید بر رویکرد آن‌ها»، دوفصلنامه علمی ـ پژوهشی ادیان، سال ششم، ش12، ص59، سال 1391.
13. لینولم، چارلز، فرهنگ و هویت؛ تاریخ، نظریه و کاربرد انسان‌شناسی روان‌شناختی، ترجمه محسن ثلاثی، تهران: نشر ثالث، 1394.
14. معتمدی کاشانی، سیدحسین، عزاداری سنتی شیعیان، چ1، قم: عصر ظهور، دوره هفت جلدی، 1378.
15. ملک ثابت، مهدی، ریشه‌شناسی نخل در عاشورا، خبرگزاری میراث فرهنگی، تاریخ مراجعه: 15/2/94، 1383.
16. نادری، احمد، «کیلفورد گیرتز از پوزیتویسم تا انسان‌شناسی تفسیری»، فصلنامه پژوهش‌های انسان‌شناسی ایران، دوره دوم، شماره اول، سال 1391.
17. نراقی، حسن، تاریخ اجتماعی کاشان، چ2، تهران: علمی ـ فرهنگی، 1365.
18. هامیلتون، ملکم، جامعه‌شناسی دین، ترجمه محسن ثلاثی، تهران: تبیان، 1377.
19. Geertz, Clifford, the Interpretation of Cultures, New York: Basic Books, P 9, 2000.
20. Geertz, Clifford, Works and Lives: The Anthropologist as Author, Cambridge: Cambridge University Press, P. 10-20, 1988.
21. Geertz, Clifford, the Interpretation of Cultures, New York: Basic Books, P. 91-94, 1973.
22. Kendal, Diana, Sociology in Qur Times, USA, 2000.