نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسنده
دانشگاه تهران. پردیس فارابی
چکیده
تازه های تحقیق
این مقاله با رویکردی «توصیفی - تحلیلی» در جهت رسیدن به هدف اصلی (بررسی تأثیر آیات قرآن در ساخت مساجد) تنظیم شده است و برای اینکه بررسی کاملتری صورت گیرد، مقایسه تطبیقی بین مساجد دوران اولیه اسلامی در ایران و نیز مساجد شیعی صورت گرفت. نتایج به دست آمده از بررسی تطبیقی نشان میدهد مساجد اولیه در ایران بیشتر بر جنبههای قرآنی و اصول اسلامی تأکید داشتند و این مسئله به روشنی در نمونههای بررسی نمایان است. اصولی که از آیات قرآن و روایات اسلامی درباره
ساخت و مکانیابی مساجد استخراج شد، در هشت اصل طبقهبندی گردید و طبق جدول (4) هر هشت اصل در نمونههای مساجد اولیه اسلامی رعایت شده بود. اما در مساجد شیعی چهار اصل رعایت شده که شامل «پایدار بودن و داشتن استحکام» - حتی در این زمینه هم به سبب استفاده از مصالح بیکیفیت و نیز بهرهگیری از فنون سریع ساخت، میزان استحکام مساجد نسبت به دورههای قبل و به ویژه دوران اولیه اسلامی کمتر شده بود - «قرارگرفتن در اماکن اجتماعی»، «امکان پیادهروی به مسجد و ایجاد مسجد محلی»، و «توجه به روشنایی مسجد» است. این در حالی است که مساجد شیعی بیشتر برای تحکیم قدرت پادشاه و حاکم شهر احداث میشد و ایجاد فضایی برای عبادت در اولویت دوم قرار داشت. همچنین اصل سادگی و بیپیرایگی در مساجد شیعی رعایت نشده بود و مساجد مملو از تزیینات کاشی هفترنگ و معقلی بود. اما مساجد دوران اولیه اسلامی در نهایت سادگی و به تقلید از مسجد مدینه ساخته شده بودند.
مسئله بعدی بیتوجهی به حریم مساجد شیعی است که البته این موضوع با مشکل تراکم بافت منطقه و افزایش بافت مسکونی در محلات در ارتباط بوده و طبیعتاً حریم مشخصی برای محدوده مسجد تعیین نمیشده و مسجد در داخل بافت مسکونی قرار میگرفته است. علاوه بر این، در مساجد شیعی کمتر به اصل مکانیابی مسجد در محلی که واقعه تاریخی در آن رخ داده باشد، توجه میشده و خاطرهانگیزی مکان مسجد در نظر گرفته نشده است. بنابراین، میتوان گفت: با گذشت زمان و گذر از دوران اولیه اسلامی تا دوران قاجار، توجه به اصول قرآنی در ساخت مساجد به تدریج کمرنگتر شد و هدف از ساخت مساجد برای ایجاد مکانی صرفاً برای عبادت الهی فاصله گرفت.
در این میان، مسائل دیگری شامل ماندگار شدن نام بانیان مسجد و تحکیم قدرت حاکم، مجلل ساختن هرچه بیشتر مساجد و احداث تعداد بیشتر مسجد در بافت مسکونی مطمح نظر قرار گرفت و کمیت ساخت مسجد بیش از کیفیت ساخت آن اهمیت داشت.
برای بازآفرینی اصول و توصیههای قرآن برای ساخت و مکانیابی مساجد، لازم است بازخوانی مجددی در طراحی مساجد صورت گیرد و اصول قرآنی برای ساخت مسجد و مکانیابی آن همچنان به شکل یک الگو مورد توجه قرار گیرد.
کلیدواژهها
قرآن کریم.
http://iranshahrpedia.com/fa/indexer