نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 پژوهشکده‌ی امام خمینی و انقلاب اسلامی
2 عضو هیات علمی مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران
چکیده
تازه های تحقیق
مسئله علم در بسیاری متون متقدم و متأخر شیعه، مسئله‌ای محوری است، تا آنجا که می‌توان گفت: شیعه طرحی خاص خویش از علم دارد. منظور از «طرح علم» در اینجا مجموعه مباحثی است که علم را تعریف می‌کند، علم حقیقی را از شبه‌علم متمایز می‌سازد، غرض و منفعت از آن را معیّن می‌گرداند و آن را معرّف حقیقت آدمی قرار می‌دهد. توجه به طرح علم سنت پیوسته‌ای در تاریخ اسلام، به ویژه در تصوف است که مشهورترین نمونه آن کتاب احیاء علوم الدین غزالی است. چنین آثاری همواره حقیقت علم را در معرض خطر فراموشی و تحریف از سوی دانشمندان زمانه دیده و کوشیده‌اند نشان دهند که علم حقیقی چیزی ورای اشتغال رسمی به علوم و الفاظ و مفاهیم آنها و نحوه وجودی دانشمند است که همچون احوال و اخلاق و رفتار او جلوه‌گر می‌شود. علمای متقدم و متأخر شیعه هم آثار مشابه مهم و برجسته‌ای در بحث از طرح علم دارند و به آن همچون مسئله‌ای اساسی برای شیعه نگریسته‌اند، تا آنجا که می‌توان در کنار «تشیع فقهی» به مفهومی همچون «تشیع علمی» قایل شد و کسانی همچون علامه طباطبائی، ملاصدار و فیض کاشانی و کتابی همچون الکافی را نماینده آن دانست. گرچه روش این مقاله تحلیلی است نه تاریخی، اما عمق و گستره این مباحث در متون شیعه، احتمال گسترش مباحث مربوط به علم را در تصوف از ناحیه این متون شیعی برجسته می‌سازد، به ویژه آنکه بعضی علمای متأخر شیعه نیز بر آبشخور شیعی مباحث کتابی همچون احیاء علوم الدین تأکید کرده‌اند.
کلیدواژه‌ها
موضوعات
)