ابتکار شیعه در تقسیمات چهارگانه حدیث ” نقد انگارۀ اقتباس از اهل سنت”

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه آموزشی علوم قرآن و حدیث دانشکده الهیات و معارف اسلامی دانشگاه علامه طباطبائی

2 استادیار گروه قرآن و متون دانشگاه معارف اسلامی قم

3 استادیار گروه قرآن و حدیث دانشگاه حکیم سبزواری

چکیده

حدیث پژوهان شیعه، در طول تاریخ گاه برای تمییز و تنقیح انواع روایات از یکدیگر از تقسیمات چهارگانۀ حدیث به صورت: صحیح، حسن، موّثق و ضعیف بهره‌گرفته‌اند. هرچند این نوع تقسیم‌بندی از سوی جمع کثیری از عالمان مورد پذیرش و استقبال قرار گرفت، امّا برخی نیز مانند استرآبادی، آن را نوعی بدعت‌ دانسته‌اند که از اهل سنت الگوگرفته شده است و سبب تخریب اسلام می‌شود. در پژوهش پیش‌رو پس از تبیین اندیشه حدیثی شیعه و رویکرد آن نسبت به دانش درایه، انگارة اقتباس تقسیمات چهارگانه حدیث نقد ‌شده است. در این مسیر از روش کتابخانه‌ای- استنادی و تجزیه و تحلیل به صورت تحلیل محتوای کیفی(توصیفی- تحلیلی) ضمن ارائه گزارشی از پیدائی دانش درایه‌الحدیث در شیعه به دنبال پاسخ اصولی به اتهامات و چرایی آن می‌رویم. بر این اساس یافته‌های پژوهش؛ عبارت اند از اینکه ادعای مذکور از جهات گوناگون پذیرفتنی نیست. وجود اصطلاحات با عبارت‌های مشابه و گاه حتّی با تنوّع بیشتر نزد متقدمان شیعه؛ عدم ملازمت ساخته شدن اصطلاحات علمی با بدعت و تفاوت فریقین در مبانی تقسیم‌بندی از جملة این موارد است. از سوی دیگر تکمیل تقسیم‌بندی سه‌گانة اهل سنت با اصطلاحاتی نظیر قوی و مؤثق که برآمده از خُبرویّت اندیشمندان شیعی است، اتهام اقتباس را به کلّی غیر قابل پذیرش می‌کند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


1.                  آبى، حسن بن ابى‌طالب (1417ق)، کشف الرموز فی شرح مختصر النافع‌، قم، دفتر انتشارات اسلامى.
2.                  آشتیانی، محمد حسن (1403ق)، بحر الفوائد، قم، کتابخانه عمومی آیت‌الله مرعشی نجفی;. 
3.                  آل نجف، عبدالکریم (1426ق)، الامامیة الاثنا عشریة نظرة فی النشأة و التراث الفکری، قم، مجمع العالمی لاهل البیت‰. 
4.                  آملى، هاشم (1406ق)، المعالم المأثورة، قم، دفتر آیت‌الله العظمی میرزا هاشم آملی.
5.                  ابن ابی‌جمهور احسایی، محمد بن زین‌الدین (1405ق)، عوالی اللئالی العزیزیة فی الأحادیث الدینیة، قم، دار السید الشهداء للنشر.
6.                  ابن بابویه، محمد بن على (1385)، علل الشرایع، قم، داوری. 
7.                  ـــــــــــــــــ (1413ق)، من لا یحضره الفقیه، قم، دفتر انتشارات اسلامی.
8.                  ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی (1390ش)، الاصابة فی معرفه الصحابه، بیروت، مؤسسة الاعلمی للمطبوعات.
9.                  ابن غضائرى، احمد بن حسین (1422ق)، الرجال ابن الغضائرى، قم، مؤسسه علمى - فرهنگى دارالحدیث.
10.             ابن فارس، احمد بن فارس (1404ق)، معجم المقاییس اللغه، قم، مکتب الاعلام الاسلامی.
11.             استرآبادی، محمدامین (1426ق)، الفوائد المدنیة و بذیله الشواهد المکیة‌ (همراه با کتاب المسائل الظهیریة حسن موسوی)، قم، دفتر انتشارات اسلامى.
12.             بحرانی، یوسف (1398ق)، لؤلؤة البحرین فی الاجازات و تراجم رجال الحدیث، قم، مؤسسة آل البیت‰.
13.             بصیری، حمیدرضا و فرزاد دهقانی (1394)، حدیث قوی و شاخصه­های رجالی مرتبط با آن، تهران، اولین کنگره بین المللی علوم قرآن و حدیث، دانشگاه شهید بهشتی.
14.             بهائی، محمد بن حسین (1414ق)، مشرق الشمسین و إکسیر السعادتین مع تعلیقات الخواجوئى‌، مشهد، مجمع البحوث الإسلامیه.
15.             ـــــــــــــــــ (1414ق)، مشرق الشمسین و اکسیر السعادتین، مشهد، آستانه الرضویه المقدسه، مجمع البحوث الاسلامیه.
16.             ـــــــــــــــــ (1424ق)، الوجیزه در مجموعه: رسائل فی درایة الحدیث، به کوشش ابوالفضل حافظیان بابلی، قم، دارالحدیث.
17.             بهمن پوری، عبدالله و عظیم موحدی (1388)، «بررسی علل اختلاف آراء فقها در رویکرد به اخبار»، فصلنامه مطالعات اسلامی: فقه و اصول، سال 41، ش 2.
18.             ترمذی، محمد بن عیسی (1418ق)، العلل الصغیر، بیروت، دار احیاء التراث العربی.
19.             تهرانى نجفی، هادى (1320)، محجة العلماء، تهران، کارخانه استاد ماهر عالیجاه مشهدی خداداد.
20.             جزائری، محمد جعفر (1416ق)، هدی الطالب فی شرح المکاسب، قم، دار الکتاب.
21.             جوهری، اسماعیل بن حماد (1407ق)، الصحاح، بیروت، درالعلم للملایین.
22.             حر عاملى، محمد بن حسن (1403ق)، الفوائد الطوسیة‌، قم، چاپخانه علمیه.
23.             ـــــــــــــــــ (1409ق)، وسائل الشیعه، قم، مؤسسه آل بیت‰.
24.             حسینی سیستانى، على (1414ق)، قاعدة لا ضرر و لا ضرار، قم، دفتر آیت‌الله سیستانى.
25.             حلّى، ابن ادریس محمد بن منصور بن احمد (1410ق)‌، السرائر الحاوی لتحریر الفتاوى‌، قم، دفتر انتشارات اسلامى.
26.             حلی، حسن بن یوسف (1388ق)، تذکرة الفقهاء، قم، مؤسسه آل البیت‰.
27.             ـــــــــــــــــ (1412ق)، منتهى المطلب فی تحقیق المذهب‌، مشهد، مجمع البحوث الإسلامیة.
28.             حلی، محقق جعفر بن حسن‌ (1418ق)، المختصر النافع فی فقه الإمامیة‌، قم، مؤسسة المطبوعات الدینیة.
29.             حلی، محمد فخر المحققین (1387ق)، إیضاح الفوائد فی شرح مشکلات القواعد، قم، مؤسسه اسماعیلیان.
30.             خطیب، محمد عجاج (1409ق)، اصول الحدیث علومه و مصطلحه، بیروت، دارالفکر.
31.             خواجویى، اسماعیل (1411ق)، الرسائل الفقهیه، قم، دار الکتاب الإسلامی.
32.             خوئى، ابوالقاسم (1417ق)، مصباح الأصول (مباحث حجج و امارات)، قم، مکتبة الداوری.
33.             ذهبی، شمس‌الدین (1419ق)، تذکرة الحفاظ، بیروت، دار الکتب العلمیه.
34.             ـــــــــــــــــ (1429ق)، میزان الاعتدال فی نقد الرجال، بیروت، دارالکتب العلمیه.
35.             راغب اصفهانی، حسین بن محمد (1412ق/1374)، مفردات الفاظ قرآن، بیروت، دارالقلم / تهران،  مرتضوی.
36.             ربانی بیرجندی، محمد حسن (1387)، «وثوق صدوری و وثوق سندی و دیدگاه‌ها»، مجله کاوشی نو در فقه اسلامی، ش 19 و 20.
37.             سند، محمد (1429ق)، بحوث فى مبانى علم الرجال، قم، مدین.
38.             شافعی، محمد بن ادریس (2009م)، الرساله، بیروت، دار الکتب العلمیه.
39.             شهروزی، عثمان بن عبدالرحمان (1998 و 1419ق)، معرفة انواع علوم حدیث (مقدمه ابن صلاح)، تحقیق نورالدین عتر، بیروت، دارالفکر لإحیاء التراث.
40.             شهید اول، محمد بن مکی (1412ق)، البیان‌، قم؛ نشر محقق.
41.             ـــــــــــــــــ (1414ق)، غایة المراد فی شرح نکت الإرشاد، قم، دفتر تبلیغات اسلامى.
42.             ـــــــــــــــــ (1417ق)، الدروس الشرعیة فی فقه الإمامیة‌، قم، دفتر انتشارات اسلامى.
43.             ـــــــــــــــــ (1419ق)، ذکرى الشیعة فی احکام الشریعة‌، قم، مؤسسه آل البیت‰‌.
44.             شهید ثانی، حسن بن زین الدین عاملی (1381)، الرعایة لحال البدایة فی علم الدرایه، قم، بوستان کتاب.
45.             ـــــــــــــــــ (1362ش)، منتقی الجمان فی الاحادیث الصحاح و الحسان، قم، مؤسسة النشر الإسلامی.
46.             ـــــــــــــــــ (1407ق)، منتقی الجمان فی الاحادیث الصحاح و الحسان، تصحیح علی اکبر غفاری، قم، مؤسسة النشر الاسلامی.
47.             صالح، صبحی (1417ق)، علوم الحدیث و مصطلحه، نجف، المکتبة الحیدریه.
48.             صدر، حسن (1375)، تأسیس الشیعة لعلوم الاسلام، بیروت، اعلمی.
49.             صفدى، خلیل بن ایبک (1401ق)، الوافی بالوفیات، بیروت، دارالنشر فرانز شتاینر.
50.             طباطبائی، سید محمد حسین (1417ق)، المیزان فی تفسیر القرآن، قم، دفتر انتشارات اسلامی.
51.             طوسى، محمد بن حسن (1390ق)، الاستبصار فیما اختلف من الأخبار‌، تهران، دارالکتب الإسلامیه.
52.             ـــــــــــــــــ (1407ق)، تهذیب الأحکام، تهران، دارالکتب الإسلامیه.
53.             ـــــــــــــــــ (1417ق)، العُدة فی أصول الفقه، قم، محمد تقی علاقبندیان.
54.             ـــــــــــــــــ (1420ق)، فهرست کتب الشیعة و أصولهم و أسماء المصنفین و أصحاب الأصول، قم، مکتبة ‌المحقق الطباطبائی.
55.             عجاج خطیب، محمد (1424ق)، اصول الحدیث: علومه و مصطلحه، بیروت، دارالفکر.
56.             عقیلی، محمد بن عمرو (1404ق)، الضعفاء الکبیر، بیروت، دارالمکتبة العلمیه.
57.             غلامحسین قیصریه­ها (1422ق)، نعمت‌الله جلیلی، قم، دارالحدیث.
58.             غوری، عبدالماجد (1428ق)، موسوعة علوم الحدیث و فنونه، بیروت، دار ابن کثیر.
59.             فراهیدی، خلیل بن احمد (1410ق)، کتاب العین، چ دوم، قم، هجرت.
60.             فضلی، عبدالهادی (1384ش)، معرفة علوم الحدیث، تهران، امیرکبیر.
61.             فیض کاشانى، محمد محسن بن شاه مرتضى‌ (بی‌تا)، سفینة النجاة‌، قم، بی‌نا.
62.             کاشف‏الغطاء، جعفر بن خضر (1319ق)، حق المبین فی تصویب المجتهدین و تخطئة الاخباریین، تهران، شیخ احمد شیرازی.
63.             کراجکى، محمد بن على (1410ق)، کنز الفوائد، قم، دارالذخائر.
64.             کلینى، محمد بن یعقوب (1429ق)، الکافی، قم، دارالحدیث.
65.             کرکی، حسین بن شهاب‌الدین (1977)، هدایة الابرار الی طریق الائمة الاطهار، بغداد، مکتبة الوطنیه.
66.             کشی، محمد بن عمر (1409ق)، رجال ‏کشی، مشهد، دانشگاه مشهد.
67.             مامقانی، عبدالله (1428ق)، مقباس الهدایة فی علم الدرایه، قم، دلیل ما.
68.             مجلسى، محمد باقر (1406ق)، ملاذ الأخیار فی فهم تهذیب الأخبار‌، قم، کتابخانه آیت‌الله مرعشى نجفى.
69.             مجلسی، محمد تقی (1406ق)، روضه المتقین فی شرح من لایحضره الفقیه، چ دوم، قم، مؤسسه کوشانبور.
70.             مکارم شیرازى، ناصر (1374)، تفسیر نمونه، تهران، دارالکتب الإسلامیه.
71.             ـــــــــــــــــ (1428ق)، انوار الأصول، قم، مدرسه امام علی بن ابی‌طالب7.
72.             ملانوری، محمد رضا (1392ش)، «مفهوم­شناسی بدعت و بدعت‌گذاران نزد عالمان شیعی و سنی»، دوفصلنامه هفت آسمان، دوره 15، ش56.
73.             مؤدب، رضا (1378)، علم الحدیث، قم، احسن الحدیث.
74.             ـــــــــــــــــ (1382)، علم الدرایة تطبیقی، قم، مرکز جهانی علوم اسلامی.
75.             موسوی خمینى، روح‌الله (1426ق)، الاجتهاد و التقلید، تهران، مؤسسة تنظیم و نشر آثار امام خمینی;.
76.             موسوی عاملی، محمد‌بن‌علی (1410ق)، مدارک الاحکام فی شرح شرائع الاسلام، قم، آل‌البیت‰.
77.             میرداماد، محمد باقر بن محمد (1422ق)، الرواشح السماویه، قم، دارالحدیث للطباعة والنشر.
78.             نجاشى، احمد بن على (1365ش)، رجال النجاشی، قم، جماعة المدرسین فی الحوزة العلمیه بقم.
79.             همدانى، رضا بن محمد هادى (1416ق)، مصباح الفقیه، قم، مؤسسة الجعفریة لإحیاء التراث و مؤسسة النشر الإسلامی.