امام حسن عسکری(ع) و حل چالش «اثبات امامت» براساس الگوی تبلیغ کانونی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 گروه علوم قرآن و حدیث- دانشگاه آیت الله بروجردی- بروجرد. ایران

2 مرکز پاسخگویی به شبهات تاریخ اسلام

چکیده

جامعه امامیه به هنگام پیشوایی امام حسن عسکری (امامت: 254-260ق) دچار مشکلی اعتقادی شده بود از این رو، آن حضرت کوشیدند با بهره‌گیری از روش‌های گوناگون تبلیغی، این کاستی‌ را چاره نمایند. منظور از «تبلیغ» هر گونه فعالیت نظام‌مند و مستقیم به منظور گسترش یک مفهوم، اعم از علمی، عاطفی، رفتاری می باشد. با توجه به این‌که مهم‌ترین چالش‌ پیش روی امام، چالش «باور به امامت» بود، این که آن حضرت، چه راهکارهای تبلیغاتی برای حل این گره اعتقادی در پیش گرفت، پرسش بنیادین این پژوهش است. یافته‌ها بر آن است، ایشان با بهره گیری از الگوی «تبلیغ کانونی»، در هفت گام با کاربست شیوه‌هایی چون: نخست در اختیار گرفتن بیت امامت در سامرا، دوم: استفاده از ظرفیت تبلیغی خلیفه عباسی برای معرفی امام، سوم: ارائه کرامت و امور خارق العاده برای شک زدایی، چهارم: ترمیم شبکه تبلیغات بازمانده از عصر امام هادی(ع)، پنجم: اعلام راهبرد تبلیغی و تامین محتوا، ششم: بهره گیری از ابزارهای مختلف تبلیغی، هفتم: نظارت و بازرسی بر حُسن اجرا، به چاره کردن این مشکل اعتقادی پرداختند. تحقیق پیش‌رو، با دریافت الگو از روشهای ارتباطی و تحلیل داده‌های تاریخی، به بیان راهبردهای آن حضرت می‌پردازد.

کلید واژگان: مدل تبلیغات امام حسن عسکری(ع)، تبلیغات چالش محور، تبلیغات امامیه، باور به امامت، سیره تبلیغی.

تازه های تحقیق

امام حسن عسکری7 در راهبردهای تبلیغی، همزمان از روش‌ها و ابزارهای متناسب زمان و مکان بهره می­بردند. شناسایی چالش‌ها و رفع آنها به وسیله ایشان، از ابتدا کانون توجه بود. چالش اساسی در این دوره، یعنی «باور به امامت»، آن حضرت را واداشت تا با به‌کارگیری شبکه ارتباطی بازمانده از دوره پدرشان، ضمن استفاده از شیوه­های نو، بکوشند تا جامعه امامیه را در این دو موضوع یکپارچه کنند. شبکه بلندبالای تبلیغاتی امام با محوریت شخص ایشان و بیت امامت در سامرا، ضمن استفاده از جایگاه فردیِ امام، با شناسایی ظرفیت‌های سیاسی، اجتماعی و فرهنگی، راه‌حل‌های فراوانی برای حل این چالش در پیش گرفت. سرانجام، در مدت کوتاه امامت آن حضرت، امامیه در پذیرش او یک‌صدا شدند. «نامه‌نگاری»، «استفاده از ظرفیت سیاسی و اجتماعی جامعه» و «پیش‌گویی» بخش‌های پیوسته این زنجیره تبلیغاتی مؤثر بودند. نظارت بر روند انجام کارها و تزریق بینش، دانش و مهارت به این شبکه، در برابر همه توانایی­های تبلیغاتی عباسیان، آن حضرت را بر آنها چیره ساخت.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

مراجع

  1.  

    1. ابن بابویه، علی بن حسین (1404ق)، الامامة و التبصرة من الحیرة، تحقیق مدرسه امام مهدی7، قم، مدرسه امام مهدی7.
    2. ابن بابویه، محمد بن علی (1395ق)، کمال الدین و تمام النعمه، قم، دار الکتب الاسلامیه.
    3. ـــــــــــــــــــ (1413ق)، من لا یحضره الفقیه‏، تحقیق علی اکبر غفارى، چ دوم، قم، جامعة مدرسین حوزه علمیه قم.
    4. ابن حمزه طوسى، محمد بن على(1419ق)، الثاقب فی المناقب، تحقیق: نبیل رضا علوان، چاپ سوم، قم، انصاریان.
    5. ابن داود، حسن بن علی (1342)، الرجال، تحقیق محمدصادق‏ بحرالعلوم، تهران، دانشگاه تهران.
    6. ابن شعبه، حسن بن على (1404ق/1363ش)، تحف العقول‏، تحقیق علی اکبر غفارى، چ دوم، قم، جامعه مدرسین.
    7. ابن شهرآشوب، محمد بن علی (1379ق)، مناقب آل ابی طالب، قم، مؤسسه انتشاراتی علامه.
    8. ابن صباغ مالکی (1422ق)، الفصول المهمة فی معرفة الأئمة علیهم السلام‏، قم، دار الحدیث.
    9. ابن صوفی (1422ق)، المجدی فی أنساب الطالبیین‏، چ دوم، قم، مکتبة آیة الله مرعشى نجفى.
    10. ابن طاووس، علی بن موسی (1411ق)، مهج الدعوات و منهج العبادات، تحقیق ابوطالب کرمانی و محمد حسن محرّر، قم، دارالذخائر.
    11. ابن طاووس، علی بن موسی (1406ق)، فلاح السائل و نجاح المسائل‏، قم، بوستان کتاب.
    12. ابن عبدالوهاب، حسین [بی­تا]، عیون المعجزات، قم، مکتبة الداوری.
    13. ابن عنبه، احمد بن علی (1417ق)، عمدة الطالب فی انساب آل ابی طالب، قم، انصاریان.
    14. اربلی، علی بن عیسی (1381 ق)، کشف الغمه، تبریز، مکتبه بنی هاشمی.
    15. افطسی، محمد بن محمد (1425ق/2005م)، المجموع اللفیف، تحقیق یحیی وهیب الجبوری، بیروت، دارالغرب الاسلامی.
    16. امیرخانی، علی (1392)، «نظریه نص از دیدگاه متکلمان امامی»، فصلنامه امامت پژوهی، س سوم، ش10.
    17. برقى، احمد بن محمد (1371ق)، المحاسن، قم، دار الکتب الاسلامیه.
    18. جان احمدی، فاطمه (1385)، «ساختار، کارکرد و تحول نهاد دعوت فاطمیان مصر»، فصلنامه پژوهشنامه علوم انسانی، ش51.
    19. جباری، محمد رضا (1382)، سازمان وکالت و نقش آن در عصر ائمه، قم، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
    20. خصیبی، حسین بن حمدان (1411ق/1191م)، الهدایة الکبری، بیروت، موسسة البلاغ.
    21. خطیب بغدادی، احمد بن علی (1417)، تاریخ بغداد، بیروت، دارالکتب العلمیه.
    22. چراغی کوتیانی، اسماعیل (1398ش)، «سازوکار تأثیر باورهای دینی در کاهش آسیب‌های اجتماعی»، فصلنامه مطالعات اسلامی آسیب‌شناسی اجتماعی، دانشگاه شاهد، دوره 2، ش1، بهار.
    23. حاجی پور، مهدی (1386ق)، «تبلیغ علیه مکتب تشیع و راه‌های مقابله با آن»، ماهنامه مبلغان، ش92.
    24. الحداد، عبدالسادة محمد (2015م/1436ق)، الامام الحسن العسکری و روایاته الفقهیه، کربلا، قسم الشؤون الفقهیه و الثقافیة فی العتبة المقدسة.
    25. حلّى، حسن بن یوسف (1411)، رجال العلامة الحلّی، تحقیق محمد صادق بحرالعلوم، ط. الثانیه، نجف الاشرف، دار الذخائر.
    26. راوندی، قطب‌الدین (1409ق)، الخرائج و الجرائح‏، ‏قم‏، مؤسسه امام مهدى(عج).
    27. رهبر، محمد تقی (1370)، «سیر تاریخی تبلیغ»، کیهان اندیشه، ش36.
    28. رحمتی، حسین­علی (1392)، «پیامدهای تربیتی و اخلاقی شکاف دیجیتالی بین نسلی»، پژوهشنامه تربیت تبلیغی، تابستان، ش2.
    29. شریفی، جعفر و چلونگر، محمدعلی (1396)، «بررسی تطبیقی سازمان وکالت امامیه و سازمان دعوت اسماعیلیه در اهداف و اصول سازمانی»، فصلنامه شیعه‌شناسی، س پانزدهم، ش57، بهار.
    30. طباطبایی پوده، سیدمهران (1392)، «نقد و بررسی تحلیلی دلایل ظن به امامت سیدمحمد فرزند امام هادی‌7، فصلنامه تاریخ اسلام و ایران، دانشگاه الزهراء، س بیست و سوم، دوره جدید، ش19، پیاپی 109، پاییز.
    31. طبرسی، فضل بن حسن (1417ق)، إعلام الورى بأعلام الهدى، تحقیق مؤسسة آل البیت‏، قم، مؤسسة آل البیت.
    32. طوسی، محمد بن الحسن (1411 - الف)، الغیبه، تحقیق عبادالله تهرانى و علی احمد ناصح، قم، دارالمعارف الإسلامیه.
    33. ـــــــــــــــــــ (1407ق)، تهذیب الاحکام، تحقیق: حسن موسوی خرسان، تهران، دارالکتب الاسلامیه.
    34. ـــــــــــــــــــ (1373ق)، رجال الطوسی‏، تحقیق جواد قیومى اصفهانى، ط. الثالثه، قم، مؤسسة النشر الاسلامی التابعة لجامعة المدرسین بقم المقدسه.
    35. ـــــــــــــــــــ (1411 - ب)، مصباح المتهجد و سلاح المتعبد، بیروت، موسسة فقه
      الشیعه.
    36. عباسی مقدم، مصطفی (1391)، «نگاهی به ابعاد مفهومی و کارکردی الگو و اسوه در تربیت و تبلیغ دینی»، پژوهشنامه تربیت تبلیغی، پاییز، پیش شماره 1.
    37. عربی، حسین­علی (1379)، «بایسته‌های تبلیغ»، فصلنامه مبلّغان، شماره 4.
    38. فقیهی، علی اصغر (1378)، تاریخ مذهبی قم؛ بخش اول از تاریخ جامع قم، قم، زائر.
    39. قرائتی، محسن (1382)، «برخی از بایسته‌های تبلیغ و سخنوری»، ماهنامه مبلّغان، ش42.
    40. قربانی زرین، رضا (1392)، «بررسی قدمت احادیث دوازده امام در الکافی»، فصلنامه امامت‌پژوهی، س سوم، ش12.
    41. قمی، حسن بن محمد (1361) تاریخ ‏قم، ترجمه حسن بن علی قمی، تحقیق سیدجلال‌الدین تهرانی، تهران، توس.
    42. کشی، محمد بن عمر (1409ق)، رجال الکشی، تحقیق محمد بن حسن طوسى و حسن مصطفوی‏، مشهد، مؤسسة نشر دانشگاه مشهد.
    43. ـــــــــــــــــــ (1363)، رجال الکشی (مع تعلیقات میر داماد الأسترآبادی)، تحقیق مهدی رجایی، قم، مؤسسة آل البیت.
    44. کلینی رازی، محمد بن یعقوب(1429)،الکافی، تحقیق دارالحدیث، قم، دارالحدیث.
    45. مسعودی، علی بن حسین (1384ش/1426ق)، اثبات الوصیه، قم، انصاریان.
    46. ـــــــــــــــــــ (1409)، مروج الذهب، تحقیق اسعد داغر، ط. الثانیه، قم، دارالهجره.
    47. مریجی، شمس‌الله (1389)، جامعه‌شناسی در عرصه تبلیغ دینی، قم، مؤسسه بوستان کتاب.
    48. ملبوبی، محمدکاظم و جباری، محمدرضا (1389)، «بررسی تطبیقی سازمان دعوت عباسیان و سازمان وکالت امامیه (مراحل شکل‌گیری و عوامل پیدایش)، تاریخ در آیینه پژوهش، س هفتم، ش3، پاییز.
    49. ناصرالشریعه، محمدحسین (1383)، تاریخ قم، تصحیح علی دوانی، تهران، رهنمون.
    50. نجاشی، احمد بن علی (1365)، رجال النجاشی‏، قم، جامعه مدرسین‏.
فصلنامه علمی شیعه شناسی
دوره 19، شماره 73
اردیبهشت 1400
صفحه 109-134

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار