نقد نظریه بوکلی درباره روایات دیدارهای امام صادق(ع) با منصور عباسی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

علوم قرآن و حدیث، الهیات، فردوسی مشهد

چکیده

این مقاله در صدد نقد نظریه بوکلی درباره روایات دیدارهای امام صادق(ع) با منصور عباسی است. آقای بوکلی، نویسنده مقاله « ریخت شناسی و مفاد بعضی از روایات شیعه امامی » ، بخشی از روایات مربوط به مواجهه امام صادق(ع) و منصور عباسی را که غالبا مربوط به احضار امام به دربار منصور است مورد بررسی قرار داده است. بررسی او تنها مبتنی بر ساختار روایات است. نویسنده تلاش کرده است با این روش به منشا جعل این روایات دست یابد و دیدگاه شیعه امامی درباره ارتباط بین مذهب و قدرت سیاسی را نشان دهد.
در مقاله پیش رو ضمن بررسی این روایات، روش آقای بوکلی و دستاوردهای او بررسی شده و نشان داده شده است که روش مبتنی بر ساختار تنها، فاقد کارآیی لازم است و به ویژه برای دستیابی به منشأ جعل یک روایت، شناخت راویان آن ضروری است. در این میان از پدیده‌هایی چون «تقطیع» و «نقل به معنا» در حدیث، در بررسی ساختار این روایات نباید غفلت نمود. از نظر مفهومی، این گروه از روایات به تنهایی برای بیان دیدگاه سیاسی شیعه کافی نیست.

تازه های تحقیق

  1. نقد و بررسی ساختار متن روایات فارغ از بررسی سند و راویان، به نتایج دقیق و جامع در زمینة شناخت ریشه و منشأ جعل روایات منجر نمی­شود؛ چنان­که آقای بوکلی با این روش، شیعه را جاعل این روایات می­داند، در حالی که به فرض مجعول بودن اخبار مطمح نظر، این ربیع حاجب است که مظنون به جعل و وضع است.
  2. نقد بوکلی نقدی یک‌جانبه است و برای شناخت دیدگاه سیاسی شیعه نمی‌توان به نقد یک دسته از روایات اکتفا نمود، بلکه لازم است علاوه بر روایات نقد شده، سایر گزارش­هایی که به طور مستقیم مواضع سیاسی شیعه و برخورد شدید امام با منصور را نشان می­دهند نیز بررسی می‌شوند.
  3. در مجموع، تعداد روایات مورد نظر آقای بوکلی بسیار محدود است و با ملاحظة تلخیص، نقل به معنا و تقطیع، از فراوانی این تعداد کاسته می­شود و اهمیتی که نویسنده برای جنبة کمّی این روایات قایل است مخدوش می­گردد.
  4. این روایات چندان محل استناد شیعه نیست. علاوه بر این، پیروان اهل‌بیتD برای اثبات عقاید سیاسی خود، دلایل موجّه و روایات معتبری دارند که این روایات در برابر آنها هیچ اصالتی ندارد. نقّادان معاصر شیعه نیز توجه چندانی به این روایات ندارند.
  5. برخی ویژگی­های فراطبیعی امام از قبیل کرامات و مستجاب­ الدعوه بودن ایشان در کلام شیعه از طریق روایات متواتر معنوی یا اجمالی رسیده از شیعه و اهل‌سنّت، که این ویژگی­ها را تأیید می­کند، اثبات شده و نیازی نیست که برای اثبات این ویژگی­ها برخی از روایات ضعیف - از جمله روایات این دسته - مستند قرار گیرد و یا این­­گونه رخدادها وسیله­ای برای جبران ضعف سیاسی قلمداد گردد.
  6. برخی از مضامین اخبار محل بحث (مانند ماجرای صلة رحم) منظبق با واقعیت است و نمی­توان چنین استنباط و داوری کرد که جاعلان‌، این مضامین را از سایر روایات بیرون کشیده و روایات جدیدی با آن ساخته­اند.
  7. امور خارق­العاده­ای که توسط راویان غیر معتبر نقل شده، از اعتبار سندی برخوردار نیست و در اثبات معجزات امام نمی‌توان بر این اخبار تکیه کرد؛ هرچند اثبات‌نشدن این امور به معنای نفی معجزات امام هم تلقّی نمی­گردد.
  8. در مجموع، روش مبتنی بر ساختار آقای بوکلی کارایی لازم برای نقد این روایات را ندارد و نمی­تواند با روش­های نقد حدیث مسلمانان قابل مقایسه ­باشد.

کلیدواژه‌ها

مراجع

  1. ابن جوزی، عبدالرحمن­ بن علی، صفة­ الصفوه، تحقیق محمد فاخوری، ط. الرابعه، بیروت، دارالمعرفه، 1406.
  2. ابن جوزی، یوسف بن قزاوعلی، تذکرة ­الخواص، قم، الشریف­الرضی، 1418.
  3. ابن حیون (قاضی نعمان)، نعمان­ بن ­محمد، شرح ­الأخبار فی ­فضائل­ الأئمّة ­الأطهار علیهم ­السلام‏، تحقیق محمدحسین حسینى جلالى، چ دوم، قم، جامعه مدرسین‏، 1409.
  4. ابن خلکان، احمد بن محمّد، وفیات ­الأعیان وأنباء أبناء ­الزمان، تحقیق إحسان عباس، لبنان، دارالثقافة، بی­تا.
  5. ابن شهر آشوب مازندرانى، محمد بن ­على، مناقب آل أبی­طالب علیهم­السلام، قم، علّامه،
    1379ق.
  6. ابن عساکر، علی بن حسن، تاریخ مدینه دمشق، بیروت، دارالفکر للطباعة والنشر والتوزیع،
    1415.
  7. ابن فارس، احمد، معجم مقاییساللغة، تحقیق و تصحیح عبدالسلام محمد هارون، قم، مکتب الاعلام ­الاسلامی‏، 1404.
  8. ابن­صبّاغ، علی بن محمّد، الفصول ­المهمّه فی معرفة ­الاﺋﻤﻪ، تحقیق سامی الغریری، قم، دارالحدیث للطباعة والنشر، 1422.
  9. ابن­طاووس، على ­بن ­موسى، مهج ­الدعوات و منهج ­العبادات، تحقیق و تصحیح ابوطالب کرمانى و محمدحسن محرّر، قم، دارالذخائر، 1411‏.
  10.  ابوالفرج اصفهانی، علی بن حسین، مقاتل الطالبیین، تحقیق کاظم المظفر، ط. الثانیه، نجف، منشورات المکتبة الحیدریة، 1385ق.
  11. اربلى، على ­بن ­عیسى، کشف الغمّة فی معرفة الأئمّة (ط- القدیمة)، تحقیق و تصحیح هاشم رسولى محلاتى، تبریز، بنى‌هاشمى، 1381ش.
  12. اسد، حیدر، الامام الصادق و مذاهب الاربعه، ؟؟؟؟؟؟، دارالکتاب العربیه، 1390ق.
  13. پاکتچی، احمد (جمعی از نویسندگان به کوشش احمد پاکتچی)، ابعاد شخصیت و زندگی امام صادق8، تهران، دانشگاه امام صادق‌8، 1391ش.
  14. جعفریان، رسول، حیات فکری - سیاسی امامان شیعه علیهم السلام، چ دوم، تهران، علم،
    1391.
  15. جندی، عبدالحلیم، الإمام جعفر الصادق‌8، تحقیق محمّد توفیق عویضة، قاهره، المجلس الأعلى للشئون الإسلامیة، 1397ق.
  16. جوادی آملی، عبدالله، قرآن در قرآن، چ پنجم، قم، اسراء، 1385.
  17. حلّی، حسن بن یوسف، منتهی ­المطلب (ط.قدیمه)، بی‌جا، بی­نا­، بی­تا.
  18. خطیب بغدادی، احمد بن علی، تاریخ بغداد، تحقیق مصطفى عبدالقادر عطا، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1417.
  19. ذهبی، محمّد بن ­احمد، سیر اعلام النبلاء، تحقیق حسین الأسد، بیروت، مؤسسة الرسالة،
    1413.
  20. زبیر بن ­بکار، اخبار الموفقیات، تحقیق دکتر سامی مکی العانی، بیروت، عالم الکتب، 1416.
  21. سیدالاهل، عبدالعزیز، جعفر بن­ محمد الامام الصادق‌8، بیروت، دارالشرق الجدید،  1954.
  22. شاکری موحد، محمّدرضا، امامان شیعه و حکومت­ها، قم، زاﺋﺮ، 1390.
  23. شعرانی، عبدالوهّاب، الطبقات ­الکبری ­المسمّی ­لواقح ­الانوار­ القدسیه ­فی ­مناقب ­العلماء­ والصوفیه، تحقیق احمد­عبدالرحیم السایح، قاهره، مکتبة ­الثقافة ­الدینیة، 1426.
  24. صفّار، محمّد بن ­حسن، بصائر الدرجات فی فضائل آل محمّد صلّی الله علیهم، چ دوم، قم، مکتبة آیة‌الله المرعشی النجفی، 1404.
  25. طباطبائی، محمدحسین، المیزان فی تفسیرالقرآن، قم، انتشارات اسلامى، 1417.
  26. طبرسی، احمد ­بن­ علی، الاحتجاج، تحقیق: سید­محمدباقر خرسان، نجف، دارالنعمان للطباعة و النشر، 1386ق.
  27. طوسی، محمد بن ­حسن، اختیار معرفه ­الرجال، تحقیق سیدمهدی رجائی، قم، مؤسسة آل‌البیت علیهم السلام لإحیاء ­التراث، 1404.
  28. طوسی، محمد بن علی، الثاقب فی المناقب، ط. الثانیه، قم، مؤسسة أنصاریان للطباعة والنشر، 1412‌.
  29. قاضی تنوخی، محسن بن علی، الفرج بعد الشده، چ دوم، قم، منشورات الشریف­الرضی‌، 1364ش.
  30. قاضی، حسن، امام صادق8 یک شخصیت تاریخی، بی‌جا، بی‌نا، بی‌تا.
  31. قزوینی‌، سیدمحمد کاظم، الامام صادق من المهد الی اللحد، ؟؟؟؟؟؟؟، دارالانصار، 1429.
  32. قطب‌الدین راوندى، سعید بن هبة‌الله)‏، الخرائج و الجرائح، قم، مؤسسه امام مهدى عجل‌الله تعالى فرجه الشریف‏، 1409.
  33. کلینی، محمّد بن یعقوب، الکافی، تحقیق و تصحیح: على‌اکبر غفارى و محمّد آخوندى، تهران، دارالکتب الإسلامیة، 1407.
  34. متقی هندی، کنز العمّال، تصحیح شیخ صفوة السقاء، بیروت، مؤسسة الرسالة، 1409.
  35. مجلسی، محمّدباقر، بحار­الأنوارالجامعة­لدرر اخبار الأئمّةالأطهار‌، بیروت، دارإحیاء ­التراث العربی‏، 1403.
  36. مختاراللیثی، سمیره‌، جهاد شیعه در دورة اول عباسی، ترجمة محمّد حاجی تقی، قم، شیعه­شناسی، 1384.
  37. مزّی، جمال­الدین یوسف، تهذیب ­الکمال، تحقیق بشّار عواد معروف، بیروت‌، مؤسسة الرسالة، 1406.
  38. مظفّر، محمد حسین، الامام الصادق‌8، چ دوم، قم، موسسة النشر الاسلامی، 1421.
  39. معروف­الحسنی، هاشم‌، سیرةالائمّة الاثنی عشر، ؟؟؟؟؟؟؟؟،‌ مؤسسه دارالکوخ، 1385.
  40. مغنیه، احمد، الامام جعفر الصادق‌8 عرض و دراسه، بیروت، منشورات مکتبة الاندلس، 1956.
  41. BUCKLEY, R.P, “THE MORPHOLOGY AND SIGNIFICANCE OF SOME IMAMI SHI‘ITE TRADITIONS”, Journal of Semitic Studies LII/2 autumn 2007.
فصلنامه علمی شیعه شناسی
دوره 18، شماره 72
دی 1399
صفحه 45-81

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار