شیعیان و فرصت‌ها و چالش‌های حضور آنان در آفریقا

1. آذرشب، محمّد علی، پیشینة تقریب، تاریخچه و مستندات دارالتقریب مذاهب اسلامی در قاهره و بررسی مجلة آن (رسالة الاسلام)، ترجمة رضا حمیدی، تهران، مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی، 1383.

2. ابوعالم، توفیق و شوقی محمّد، السیدة نفیسه، طهران، المجمع العالمی للتقریب بین المذاهب الاسلامیه، 1424ق/ 2003م/1382ش.

3. احمد، حسام، «تشیّع در مصر»، ماه‌نامة اخبار شیعیان، ش28، سال سوم، (اسفند 1383).

4. افوسا، «سید آفتاب حیدر» در: http://www.afosa.org/syed_aftab_haider.htm.

5. امیردهی، ع.ر، «سودان، پهناورترین کشور جهان اسلام»،اندیشة تقریب، سال دوم، ش7، (تابستان 1385).

6. امیردهی، ع.ر، «مصر از هرم تا حرم (1)»، اندیشة تقریب، سال سوم، ش10، (بهار 1386).

7. امین، سمیر، سرمایه‌داری در عصر جهانی شدن، ترجمة ناصر زرافشان، تهران، آگه، 1382.

8. بحرانی، مرتضی (الف)، «محمّد غزالی»، در: علیخانی، علی‌اکبر و همکاران، اندیشة سیاسی در جهان اسلام (2)؛ از فروپاشی خلافت عثمانی، تهران، پژوهشکدة علوم انسانی، فرهنگ و مطالعات اجتماعی جهاد دانشگاهی، 1384.

9. بحرانی، مرتضی (ب) و سیاعی مصطفی، در: علیخانی، علی‌اکبر و همکاران، اندیشة سیاسی در جهان اسلام (2)؛ از فروپاشی خلافت عثمانی، تهران، پژوهشکدة علوم انسانی، فرهنگو مطالعات اجتماعی جهاد دانشگاهی، 1384.

1. بشیریه، حسین، «درآمدی بر جامعه‌شناسی اجماع و وفاق»، در: دولت عقل، تهران، نگاه معاصر، 1383.
2. ــــــــــــــ ، جامعه‌شناسی سیاسی، چ هفتم، تهران، نی، 1380.
3. بنسی، عبدالسلام عبدالحمید، «شیعه در غنا»،ترجمة یعسوب اصغری، مجلة اهل‌البیت‰، ش28، (رمضان المبارک 1415).
4. بنی‌جمالی، شیما، نگاهی به تأثیرات انقلاب اسلامی در کشورهای آفریقایی، خبرگزاری فارس، 20 فروردین 1388، در:

www.farsnews.com/newstext.php?nn=8711150345

1. بهبهانی، مرضیه، «علّامه شرف‏الدین؛ مبارز وحدت‏گرا»، اندیشة تقریب، سال یکم، ش1،
   (زمستان1383).
2. بی‌آزار شیرازی، عبدالکریم، عاشورا در سرزمین‌ها، جلد چهارم: قارة آفریقا، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، 1377.
3. پاک آیین، محسن، «اهل‌بیت؛ حلقة اتصال مردم ایران و مصر»، روزنامة ایران، ش2716، سه‌شنبه ۱۴ بهمن ۱۳۸۲.
4. توفیق مجاهد، حوریه، الاسلام فی افریقیا و واقع المسیحیة و الدیانة التقلیدیه، قاهره، جامعة القاهره، مکتبة الانجلو المصریه، 2002.
5. جانباز، علی (رایزن فرهنگی ایران در صنعا ـ یمن)،گزارشی از مراسم شیعیان اسماعیلی ـ فاطمی یمن در شهر صنعا، سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی، سند ش8977 جدید، 23460 قدیم، 31 شهریور 1380.
6. جبرین، عبدالله، استفتا از شیخ عبدالله الجبرین پیرامون شیعیان، سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی، 30 بهمن 1374.
7. جمعه، علی، «سخنان مفتی مصر دربارة شیعه و سنّی»، در: مجلة هفتگی اکتوبر، ش1562، (1 اکتبر 2006)»، سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی، اداره کل آفریقا و عربی، 10 مهر 1385.
8. چلونگر، محمّد علی، زمینه‌های پیدایش خلافت فاطمیان، قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، 1381.
9. حکیمی، حسین (دیپلمات پیشین ایران در آفریقا)، «شیعیان شرق آفریقا»، (گفت‌وگو)، اردیبهشت 1388.
10. خسروشاهی، سید هادی، «نوّاب صفوی و رهبران اخوان المسلمین: نخستین گام‌ها در راه تقریب»، روزنامة اطلاعات، ش23835، شنبه 7 بهمن 1385.
11. دانشگاه ادیان و مذاهب، «فرهنگ ادیان جهان» در:

http://www.adyan.org/diploma.php?diplomaid=762

1. الدرینی، محمّد، «نطالب بالازهر»، قاهره، نشریة المجله، 16/3/2003.
2. دفتری، فرهاد، تاریخ و عقاید اسماعیلیه، ترجمة فریدون بدره‌ای، تهران، فرزان، 1375.
3. دکمجیان، هرایر، اسلام در انقلاب جنبش‌های اسلامی معاصر در جهان عرب، ترجمة حمید احمدی، تهران، کیهان، 1383.
4. رایزنی فرهنگی ج.ا.ا. در داکار، گزارش ملاقات حجة‌الاسلام شیخ حسین لبنانی با دکتر بصیری، وابسته فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در سنگال،10 آبان 1386، در:

http://dakar.icro.ir/index.aspx?siteid=255&pageid=11745&newsview=516445

1. رایزنی فرهنگی ج.ا.ا. در دوحه ـ قطر، گزارش پیرامون درخواست یک نویسنده شیعة مصری (صالح وردانی) مبنی بر تشکیل شورایی برای شیعیان مصر (ترجمه و بررسی مقاله‌ای در روزنامه الوطن قطر)، تهران، سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی، 30 مهر 1375.
2. رایزنی فرهنگی ج.ا.ا. درسنگال ـ داکار، «سنگال»،

http://www.mfa.gov.ir/cms/cms/dakar/fa/socialdepartment.

1. رضوان‌طلب، محمّدرضا، مسلمانان در کشورهای فرانسه زبان، دستیاران: سید مجتبی طباطبائی و حسین رضوان‌طلب، تهران، مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی، 1427ق/2006م/1385ش.
2. رمضانی گل‌افزایی، صادق (رئیس مجمع جهانی اهل‌البیت‰ و مسئول شبکة ماهواره‌ای ثقلین)، «شیعیان آفریقا» (گفت‌وگو)، 13 بهمن 1387.
3. روغنی، زهرا، شیعیان خوجه در آیینة تاریخ، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات اجتماعی، 1387.
4. ریال، احمد فضیل، «شیعیان الجزایر»، ١٩ اسفند ١٣٨٧، در:

http://www.shiiteworld.com/newsdetail.php?id=2227.

1. سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی، فتوای شیخ محمّد بن صالح العثیمین عضو شورای علمای بزرگ پیرامون شیعیان (روافض)، ترجمة جباره، 30 بهمن 1374.
2. ساعی، احمد، نظریه‌های امپریالیسم، تهران، قومس، 1376.
3. ساعی، محسن، آقاخان محلّاتی و فرقه اسماعیلیه، تهران،بی‌نا، 1329.
4. سعدی، حمدی، «الزحف الشیعی فی الخلیج و الوطن العربی: السواد الشیعی الایرانی یداهم براءه السواد السودانی»، موسوعة الرشید، 07/08/2008، در:

http://www.alrashead.net/index.php?tamdprev&id=225

1. سیوطی، محمّد، «معجزة اخلاص در قارة سیاه؛ مردی که یک میلیون نفر را به تشیّع مشرّف کرد»، در: امید الشابی، علی (الاستاذ بکلیة الشریعة و اصول‌الدین)، الصراع المذهبی بافریقیه الی قیام الدولة الزیریه، تونس، الجامعة التونسیه، الدار التونسیة للنشر، 1975م/ 1395ق.
2. شفیعی، مصطفی، «با شیعه در مصر»، مجلة آینه پژوهش، سال پانزدهم، ش2، (خرداد و تیر 1383).
3. شکیبا، محمّد رضا، «احزاب اسلامی و تأثیر آنها در مردم‌سالاری آفریقا»، مجلة مطالعات آفریقا، سال دورازدهم، ش16، دورة شانزدهم، (پاییز و زمستان 1386).
4. شکیبایی، مهدی، «جنبه‌های غیر آشکار اقدام ناگهانی مغرب علیه تهران»، خبرگزاری قدس، مؤسسة اندیشه‌سازان نور، 18 اسفند 1387، در:

 http://www.asnoor.ir/Public/Articles/ViewArticles.aspx?Code=175733

1. شیروانی، سرویس صفحات سبز خبرگزاری ابنا، در:

http://www.abna.ir/data.asp?lang=1&Id=114959

1. صدر حسینی، سید علیرضا، «وضعیت فعالیت‌های اسلامی و عالمان دینی در کشور غنا»، 24 اسفند 1385، در:                                  http://www. sadrsite. com/Diverse/01/02#02
2. طالشی صالحانی، حسین، نیجریه، تهران، دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی وزارت امور خارجه، 1382.
3. طقّوش، محمّد سهیل، دولت ایّوبیان، ترجمة عبدالله ناصری طاهری، قم، پژوهشکده حوزه و دانشگاه، 1380.
4. عرب‌احمدی، امیربهرام، زیمبابوه؛ سرزمین رازهای جاودان، تهران، مؤسسة دانش و پژوهش ایران، 1382.
5. ــــــــــــــ ، شیعیان تانزانیا، دیروز و امروز، تهران، الهدی، 1379.
6. عرفه، جمال، «هل وصل التمدّد الشیعی للسودان؟!»، 30 ذی‌قعده 1427، در:

http://www.almoslim.net/node/85851

1. ــــــــــــــ ، «مواقف ضد الشیعة فی السودان»، ژوئن 2008، در:

http://www.islamonline.net

1. علیدوستی، حسین (معاون وقت رایزنی فرهنگی ج.ا.ا. در تانزانیا)، «شیعیان شرق آفریقا»، (گفت‌وگو)، 1389.
2. عمر موسی، عزالدین، دولت موحّدون در غرب جهان اسلام، ترجمة صادق خورشا، قم، پژوهشکدة حوزه و دانشگاه، 1381.
3. غالب، مصطفی، تاریخ دعوت اسماعیلی، بیروت، دارالاندلس، 1984.
4. فرحناک، سید احمد، «نگاهی به شیعیان کنیا»، 23 اردیبهشت 1388، در:

http://www.shia-online.ir/article.asp?id=5526&cat=3

1. فریدونی، احمد، «انقلاب اسلامی و حرکت اسلامی نیجریه»، ۷ آبان ۱۳۸۷، در:

http://www.ommatnews.ir/archives/1446

1. فهمی، عبدالسلام عبدالعزیز، ایرانی‌ها و شرق آفریقا، ترجمه و نشر بنیاد فرهنگ ایران، تهران، 2537.
2. کلیب، سامی، «عبدالمنعم الزین: حیاته و نشاطاته (عبدالمنعم الزین، خلیفة المسلمین فی غرب افریقیا»، شبکه ماهواره‌ای الجزیره، 10/12/2004.
3. کنعانی، یاسر، «تاریخچة تشیّع در زنگبار و تانزانیا»، 22 مهر 1387، در:

http://www.jahanetashaiio.blogfa.com/post-17.aspx

1. مؤذّن، ابراهیم، «بیش از 95 درصد شیعیان نیجریه مستبصر هستند»، خبرگزاری ابنا، 30 مرداد 1387، در:www.askquran.ir/thread8315.html
2. مؤسسه اندیشه‌سازان نور، مجموعه اسناد شیعیان آفریقا، 1388.
3. مرغی، جاسم عثمان، «موسوعة الشیعة فی العالم؛ الشیعة فی شمال افریقیا»، بیروت، مؤسسة البلاغ، 1425ق/2004م.
4. مصطفی، حمدی، «بررسی سیاسی تصوّف در مصر»، ترجمه و اضافة سید قاسم ذاکری، نشریه اخبار ملل، سال چهارم، ش20، (اردیبهشت 1387).
5. معاونت امور بین‌الملل بعثة مقام معظّم رهبری، نظر حجّاج سال 1378 نسبت به شیعه، 1379.
6. معلم، ملیحه و عروج‌نیا، پروانه، «تصوّف در آفریقا»، دائرة المعارف بزرگ اسلامی، در:

http://www.encyclopaediaislamica.com/madkhal2.php?sid=3589

1. ملکوتی‌تبار، سید حامد (رایزن فرهنگی ایران در سودان)، «تبیین جایگاه فرهنگی و وضعیت کنونی اندیشه در سودان»، 24 اسفند 1388، در:

http://www.unified-ummah.com/?a=content.id&id=482

1. مور، برینگتن، ریشه‌های اجتماعی دیکتاتوری و دموکراسی (نقش ارباب و دهقان در پیدایش جهان)، ترجمة حسین بشیریه، تهران، مرکز نشر دانشگاهی، 1369.
2. مهدوی، محمّدشریف، شیعه در جهان آفریقا، سفارت ج.ا.ا. در نایروبی، 30 بهمن 1369.
3. مهرنیا، سید کاظم (الف)، «جامعه و فرهنگ آفریقا در جهان معاصر؛ فرهنگ، آداب ورسوم، سنت‌ها، ادیان ابراهیمی، باورهای آنیمیستی، گروه‌های نژادی، زبانی و نهادهای اجتماعی»،
   1386، در:

http://www.kmehrnia.blogfa.com/86061.aspx

1. مهرنیا، سید کاظم، (ب)، «طریقه‌ها و فرقه‌های اسلامی در نیجریه (2)»، 6 شهریور 1386، در:

http://www.kmehrnia.blogfa.com/86061.aspx

1. ناصری طاهری، عبدالله، فاطمیان در مصر، قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، 1379.
2. نانجی، رمضان، «ایران باید با شیعیان جهان ارتباط برقرارکند»، روزنامه جمهوری اسلامی، 28 خرداد 1384.
3. والرستاین، ایمانوئل، سیاست و فرهنگ در نظام متحوّل جهانی (ژئوپلیتیک و ژئو کالچر)، ترجمة پیروز ایزدی، تهران، نی، 1377.
4. وزین، علیرضا (الف)، «مسلمانان جمهوری سنگال»، مرکز فرهنگی ایران در داکار، 24 آبان 1386، در: http://dakar.icro.ir/?c=documentShow&documentId=19025&t=4
5. وزین، علیرضا (ب)، «ادیان و مذاهب در سنگال»، مرکز فرهنگی ایران در داکار، 8 اردیبهشت 1386، در:

http://dakar.icro.ir/?c=documentShow&documentId=18970&t=4

1. هانتینگتون، ساموئل، سامان سیاسی در جوامع دستخوش دگرگونی، ترجمة محسن ثلاثی، تهران، علم، 1382.

76. Al-Khoei, Yousif,"Obituary: Mulla Asghar Ali Jaffer"The Independent, London, Apr 5, 2000.

77. Hassan, Hussein,"Islam in Africa",CRS report for congress. May 9, 2008.

78."History of the Khoja Shia Ithna-asheries", in: http://www.africafederation.org/newlook/official/aboutus.htm.

79. "Islamic Movement of Nijeria (Oficial website of Nijeria's Shia", in:http://www.islamicmovement.org.

80. Janabi, Ahmed,Shia books spark debate in Sudan, Friday, Decembr22, 2006, in: http://english.aljazeera.net/news/africa/2006/12/2008525121645645606.html

1. Oded, Arye,Islam and politics in Kenya, Published by Lynne Rienner Publishers, 2000.
2. "Mapping the Global Muslim Population, a Report on the Size and Distribution of the World's Muslim Population, Sunni and Shia Populations",October 2009, in:http://pewforum.org/Muslim/Mapping-the-Global-Muslim-Population%286%29.aspx.
3. Pew Forum on Religion & Public Life, "Mapping the Global Muslim Population",A Report on the Size andDistribution of the World’s Muslim Population. October 2009, in: http://pewforum.org/uploadedfiles/Orphan_Migrated_Content/Muslimpopulation.pdf
4. Terdman, Moshe,"The Idea of Mahdi in Senagal’s Mouride Brothehood." Islam in Africa Newsletter, Director and editor: Reuven Paz, v.1, n.6, November 2006,  in: http://www.e-prism.org.
5. http://alkunty.com/downloadables.htm
6. The website of Qadiria Tariqah of Nigeria, http://www.kanoonline.com/religion/qadriyya/publications.html.