غالیان و تأثیر برخی اقدامات آنان بر فرهنگ قرآنی شیعه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار جامعةالزهرا

2 استاد دانشگاه قم

چکیده

در سخنان اهل‌بیت‰ و دانشمندان شیعه، بسیار مشاهده می‌شود که نسبت به خطر غالیان، اقدامات و افکارشان هشدار داده و برخی از رهبران ایشان به مردم معرفی شده‌اند. اما متأسفانه با وجود تلاش‌های اهل‌بیت‰ و دانشمندان شیعه در برخورد با اقدامات و آراء این جریان منحرف، برخی از اقدامات ایشان، تأثیر خود را بر فرهنگ قرآنی، به‌ویژه تفسیر شیعه، باقی گذارده است. این مقاله برآن است تا برخی از این اقدامات را، که در حوزة فرهنگ قرآنی شیعه صورت گرفته است، بررسی نماید. مسئلة اصلی این مقاله آن است که اقدامات تأثیرگذار غالیان در حوزة فرهنگ قرآنی شیعه چه بوده و این تأثیرات چه میزان و در چه زمینه‌هایی است؟ برای یافتن پاسخ این پرسش، ابتدا مصادیقی از غالیان معرفی شده، سپس برخی اقدامات آنان همچون جعل حدیث، ارائة تأویل فاسد از آیات، و ترویج عقاید باطل به منظور تأثیرگذاری بر حوزة فرهنگ قرآنی تشیّع ارزیابی گردیده است.

تازه های تحقیق

دسیسه‌ها، ترفندها و تبلیغات سوء غالیان زمینه‏ای ایجاد کرده است تا برخی تفاسیر و تأویلات آیات در تفاسیر شیعه در خصوص اهل‌بیت‰ و دشمنان ایشان محصور شود. (در برخی روایات تفسیری و تأویلی شیعه، در تعیین مصادیق آیات، به مصادیق بارز اکتفا شده است.) مهم‌تر اینکه برخی روایات تفسیری و تأویلی ساختگی و دروغین به جرگة احادیث اهل‌بیت‰ راه یافته، موجبات اتهام دشمنان بر ضد شیعه را فراهم آورد، به گونه‌ای که مستمسک خوبی پیدا کردند تا به این بهانه، شیعه را متهم به غالی‌گری نموده، افکار عمومی سایر مسلمانان را فریب دهند و به سرکوب شیعه بپردازند. بنابراین، آشنایی مفسّران و محدّثان عالی‌قدر اسلام، اعم از شیعه و سنّی، با اقدامات غالیان و تأثیر آنها بر حوزة فرهنگ قرآنی، ضروری است، تا بدین وسیله، از ورطة پذیرش باورهای ساختگی آنان به دور مانده، از پیامدهای مخرّب آن در تفرقة بین مسلمانان جلوگیری نمایند.

پیشنهاد می‌شود: مجمعی علمی از سوی دانشمندان شیعه و سنّی در جهت تقریب بیشتر مذاهب تشکیل شود و روایاتی را که احتمالاً تحت تأثیر غالیان به کتب روایی و تفسیری سرایت کرده استخراج و معرفی نمایند تا زین پس، بهانه از دشمنان دانا و دوستان نادان گرفته شود و دیگر نتوانند با سوء استفاده از این‌گونه روایات و ایراد سخنان ناروا، به وحدت مسلمانان خدشه وارد سازند.

کلیدواژه‌ها


  1. 1. ابن ابی‌الحدید، عبدالحمید بن هبةالله، شرح نهج البلاغه، تحقیق محمّد ابوالفضل إبراهیم، بی جا، دار احیاء الکتب العربیة، 1378ق.

    2. ابن ابی‌خلف اشعری قمی، سعد بن عبدالله، المقالات و الفرق، تصحیح محمّدجواد مشکور، چ دوم، تهران، علمی و فرهنگی، 1361.

    3. ابن اثیر، عزالدین ابی‌الحسن علی بن ابی‌الکرم، اسد الغابة فی معرفة الصحابه، تهران، اسماعیلیان، بی‌تا.

    4. ابن حجر عسقلانی، شهاب‌الدین احمد بن علی، الاصابة فی تمییز الصحابه، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1415.

    5. ابن خلدون، عبدالرحمن بن محمّد، مقدّمه، بیروت، داراحیاء التراث العربی، 1408/ بیروت، مؤسسة الاعلمی للمطبوعات، بی‌تا.

    6. ابن عاشور، محمّد بن طاهر، التحریر و التنویر، بی‌جا، بی‌نا، بی‌تا، در: نرم افزار جامع تفاسیر نور.

    7. ابن عربی، محمّد بن عبدالله بن ابوبکر، أحکام القرآن، بی‌جا، بی‌نا، بی‌تا.

    8. ابن علی عواجی، غالب، فرق معاصره، بی‌جا، بی‌نا، بی‌تا، در: نرم افزار مکتبة الشامله.

    9. ابن غضائری، احمد بن حسین بن عبید الله، رجال ابن الغضائری، تحقیق سید محمّد رضا حسینی، قم، دارالحدیث، 1422.

    1. ابن قتیبه، عبدالله بن مسلم، تأویل مختلف الحدیث، تحقیق محمّد زهری النجار، بیروت، دارالجیل، 1393ق.
    2. ــــــــــــــ ، تأویل مشکل القرآن، بی‌جا، بی‌نا، بی‌تا.
    3. ابن منظور، لسان العرب، بیروت، داراحیاء التراث العربی، بی‌جا، نشر ادب الحوزه، بی‌تا.
    4. ابن هیثم بحرانی، میثم بن علی، النجاة فی القیامة فی تحقیق امر الامامة، قم، مجمع فکری اسلامی، 1417.
    5. ابو ریه، محمود، اضواء علی السنّة المحمّدیه، قاهره، نشر البطحاء و دارالکتب الاسلامیه، بی‌تا.
    6. اسفراینی، ابوالمظفّر شاهفور بن طاهر، تاج التراجم فی تفسیر القرآن للأعاجم، تهران، علمی و فرهنگی، 1375.
    7. اشعری، ابوالحسن علی بن اسماعیل، مقالات الاسلامیین و اختلاف المصلّین، ط. الثالثه، بیروت، دار احیاء التراث العربی، بی‌تا.
    8. امین، سید محسن، اعیان الشیعه، بیروت، دارالتعارف، بی‌تا.
    9. امینی، عبدالحسین احمد، الغدیر، بیروت، دارالکتاب العربی، 1397.
    10. ایجی، عضدالدین عبدالرحمن بن احمد، کتاب المواقف، تحقیق د. عبدالرحمن عمیره، بیروت، دارالجیل، 1997.
    11. بحرانی، سید هاشم، البرهان فی تفسیر القرآن، تهران، بنیاد بعثت، 1416.
    12. بخاری، ابوعبدالله محمّد بن اسماعیل، صحیح البخاری، بیروت، دارالفکر، 1401.
    13. بروجردی سید محمّد ابراهیم، تفسیر جامع، تهران، صدر، 1366.
    14.  بغدادی، ابومنصور عبدالقاهر بن طاهر بن محمّد، الفرق بین الفرق و بیان الفرقة الناجیة، ط. الثانیه، بیروت، دار الآفاق الجدیده، 1977.
    15. تستری، شهید قاضی نورالله، احقاق الحق، بی‌جا، بی‌نا، بی‌تا.
    16. ــــــــــــــ ، شرح احقاق الحق و ازهاق الباطل، تحقیق سید شهاب‌الدین حسینی مرعشی نجفی، بی‌جا بی‌نا، بی‌تا.
    17. حسنی رازی، سید مرتضی، تبصرة العوام فی مقالات الانام، تهران، چ مجلسی، 1313.
    18. حلّی، ابومنصور حسن بن یوسف بن مطهّر، خلاصة الاقوال فی معرفة الرجال، جواد قیّومی، بی‌جا، مؤسسة نشر الفقاهة، 1417.
    19. خسروشاهی، سید رضا، علل ظهور فرق و مذاهب اسلامی، تهران، تهران، 1341.
    20. خویی، سید ابوالقاسم، معجم رجال الحدیث، تحقیق لجنة التحقیق، ط. الخامسه، بی‌جا، مرکز النشر الثقافة الاسلامیه، 1413.
    21. داوری، مسلم، اصول علم الرجال بین النظریة و التطبیق، چ دوم، قم، مؤسسه محبّین، 1426.
    22. دروزه، محمّد عزّت، التفسیر الحدیث، قاهره، دار احیاء الکتب العربیة، 1383.
    23. ذهبی، محمّدحسین، التفسیر و المفسّرون، قاهره، دارالکتب الحدیثه، 1381.
    24. راغب اصفهانی، حسین بن محمّد، المفردات فی غریب القرآن، بیروت، دارالعلم، 1412.
    25. سبحانی جعفر، بحوث فی الملل و النحل، قم، اسلامی، 1414.
    26. ــــــــــــــ ، رسائل و مقالات، بی جا، مؤسسة الامام الصادق†، بی‌تا.
    27. ــــــــــــــ ، مفاهیم القرآن، قم، مؤسسة امام صادق†، (دارالتبلیغ)، 1420.
    28.  سید رضی، ابوالحسن محمّد بن حسین، تلخیص البیان عن مجازات القرآن،.بی‌جا، بی‌نا، بی‌تا.
    29. سید مرتضی، الشریف ابی‌القاسم علی بن الطاهر ابی‌احمد الحسین، الشافی فی الامامه، چ دوم، قم، اسماعیلیان، 1410.
    30. شرف‌الدین، سید عبدالحسین، اجوبة مسائل جارالله، ط. الثانیه، صیدا، مطبعة العرفان، 1373.
    31. شریف لاهیجی، محمّد بن علی، تفسیر شریف لاهیجی، تهران، داد، 1373.
    32. شهرستانی، محمّد بن عبدالکریم بن ابی‌بکر احمد، الملل و النحل، تحقیق محمّد سید کیلانی، بیروت، دارالمعرفه، 1404.
    33. صافی گلپایگانی، لطف‌الله، مجموعة الرسائل، بی‌جا، مؤسسه امام مهدی†، بی‌تا.
    34. صدرالمتألّهین، محمّد بن ابراهیم، تفسیر القرآن الکریم، تحقیق محمّد خواجو، چ دوم، قم، بیدار، 1366.
    35. صدوق، ابوجعفر محمّد بن علی بن حسین بابویه قمی، کمال الدین و تمام النعمة، تحقیق علی‌اکبر غفاری، قم، اسلامی، 1405.
    36. ــــــــــــــ ، من لا یحضره الفقیه، تحقیق علی‌اکبر غفاری، چ دوم، قم، اسلامی، 1404.
    37. صفری، نعمت‌الله، «غلات و تأثیر آن در افکار و عقاید و تاریخ شیعه»، پایان‌نامة کارشناسی ارشد، مرکز تربیت مدرس دانشگاه قم.
    38. طباطبائی، سید محمّدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، قم، اسلامی، 1417.
    39. طبرسی، ابوعلی فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تهران، ناصر خسرو، 1372.
    40. طبری، ابوجعفر محمّد بن جریر، تاریخ طبری، بیروت، موسسة الاعلمی، 1403.
    41. طوسی، ابوجعفر محمّد بن حسن، اختیار معرفة الرجال، تحقیق سید مهدی رجایی، قم، مؤسسه آل‌البیت‰، 1404.
    42. طوسی، ابوجعفر محمّد بن حسن، التبیان، بیروت، دار احیاء التراث العربی، بی‌تا.
    43. ــــــــــــــ ، الفهرست، تحقیق شیخ جواد قیّومی، بی‌جا، مؤسسة نشر الفقاهة، 1417.
    44. ــــــــــــــ ، رجال الطوسی، قم، اسلامی، 1415.
    45. عروسی حویزی، عبد علی بن جمعه، تفسیر نور الثقلین، قم، اسماعیلیان، 1415.
    46. عسکری، سید مرتضی، عبدالله بن سبأ، چ ششم، بی‏جا، توحید، 1413/ چ پنجم، بی‌جا، مجمع علمی اسلامی، 1375.
    47. ــــــــــــــ ، یکصد و پنجاه صحابی ساختگی، ترجمة عطا محمّد سردارنیا، تهران، دانشکده اصول‌الدین، 1378.
    48. فخرالدین رازی، ابوعبدالله محمّد بن عمر، عصمة الانبیاء، قم، منشورات الکتبی النجفی، 1406.
    49. ــــــــــــــ ، مفاتیح الغیب، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، 1420/ بیروت، دارالفکر، 1415.
    50. فرات کوفی، ابوالقاسم فرات بن ابراهیم، تفسیر فرات کوفی، تهران، وزارت ارشاد اسلامی، 1410.
    51. فراهیدی، خلیل بن احمد، العین، قم، هجرت، 1410/ قم، اسلامی، 1414.
    52. قرطبی، ابوعبدالله محمّد بن احمد انصاری، الجامع لأحکام القرآن، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1405.
    53. قمی، علی بن ابراهیم، تفسیر قمی، قم، دارالکتاب، 1367.
    54. کاشانی ملّا فتح‌الله، تفسیر منهج الصادقین فی إلزام المخالفین، تهران، علمی، 1336.
    55. کاظمی، جواد بن سعید، مسالک الأفهام الی آیات الأحکام، تهران، مرتضوی، 1365.
    56. کلینی، ابوجعفر محمّد بن یعقوب، الکافی، چ سوم، تهران، دارالکتب الاسلامیه، 1363.
    57. مامقانی، عبدالله، تلخیص مقباس الهدایه، پاورقی و تلخیص علی‌اکبر غفّاری، تهران، صدوق، 1369.
    58. مجلسی، محمّدباقر، بحار الانوار، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1403.
    59. مدرّسی طباطبائی، حسین، مکتب در فرایند تکامل (مبانی فکری شیعه در سه قرن نخست)، بی‌جا، بی‌نا، 1375.
    60. مسلم قشیری نیشابوری، ابوالحسین مسلم بن حجّاج، صحیح مسلم، بیروت، دارالفکر، بی‌تا.
    61. مصطفوی، حسن، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب، 1360.
    62. معرفت، محمّد‌هادی، مصونیت قرآن از تحریف، ترجمة محمّد شهرابی، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، 1376.
    63. معروف الحسینی، هاشم، دراسات فی الحدیث و المحدّثین، لبنان، بیروت، دارالتعارف للمطبوعات، 1978.
    64. مفید، محمّد بن محمّد بن نعمان، اوائل المقالات، بیروت، لبنان، دارالمفید، 1414.
    65. ــــــــــــــ ، تصحیح الاعتقادات الامامیه، تهران، المؤتمر العالمی لالفیة الشیخ المفید، 1413/ تحقیق: حسن درگاهی، ط. الثانیه، بیروت، دارالمفید، 1414.
    66. مکارم شیرازی، ناصر و دیگران، تفسیر نمونه، تهران، دارالکتب الإسلامیة، 1374.
    67. مکارم شیرازی، ناصر، الأمثل فی تفسیر کتاب‌الله المنزل، قم، مدرسه امام علی بن ابی‌طالب†، 1421.
    68. موسوی همدانی، سید محمّدباقر، ترجمه تفسیر المیزان، قم، اسلامی، 1374.
    69. مهدوی راد، «میراث مکتوب شیعه». فصل‌نامه علوم حدیث، ش37، پاییز 1384.
    70. نجاشی، ابوالعباس احمد بن علی بن احمد، ‏رجال النجاشی، قم، اسلامی، 1416.
    71. نجدی، سلیمان بن عبد الوهّاب، الصواعق الالهیه فی الرّد علی الوهّابیه، بی‌جا، مرکز الأبحاث العقائدیة، بی‌تا.
    72. نوبختی، ابو محمّد حسن بن موسی، فرق الشیعه، چ چهارم، نجف، مکتبة الحیدریه، 1388.
    73. نیشابوری، نظام‌الدین حسن بن محمّد، تفسیر غرائب القرآن و رغائب الفرقان، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1416.