تطور و تمایز شعر شیعیِ فارسی در سه دهه اخیر

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه بیرجند

2 استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه بیرجند

چکیده

تنوع و چندگونگی صدا و و اندیشه در شبکه مفهومی شعر شیعی در سه دهه اخیر، نکته‌ای قابل تامّل و تدبّر است. طوری که این شعر با تجربه‌ی فضای دگرگون‌شده، هویّتی مدرن‌تر به خود گرفته‌است. در این پژوهش برای اولین بار نمودهای تطوّر و تمایز شعر آیینی در سه دهه‌ی اخیر بررسی و تحلیل می‌شود. سوال این پژوهش این است که چه شاخصه‌ها و نمودهای مفهومی، باعث شکل گیری هویّت شعر شیعی امروز شدند و این تطوّر خود را در چه شکل‌هایی نشان می‌دهد؟ روش پژوهش، توصیفی- تحلیلی و با تکیه بر منابع کتابخانه‌ای پی گرفته شده‌است و تلاش شده‌است تا با واکاوی اشعار شیعی امروز نمودهای مدرن‌تر شدن این گونه‌ی شعری را در حوزه مفهوم از دل متون موردنظر کشف و با ذکر شاهد مثال تبیین نماید.هدف از این پژوهش هم این است که هویت مدرن شعر شیعی امروز و جنبه های هنری آن را که برای جامعه علمی و دانشگاهی ناشناخته مانده است، معرفی و تبیین نماییم.یافته های پژوهش نشان می دهد شعر شیعی امروز موضع مند تر، عینی گرا و امیدآفرین تر شده است. به زندگی اجتماعی نزدیک تر، از بیان کلیشه ای گذشته دورتر و گفتمان انتظار در آن پررنگ تر شده است.

تازه های تحقیق

نتیجه

در این مقاله، نمودها و نگرش‌های جدید شعر شیعی امروز بررسی شد. شعر شیعی و آیینی امروز، تحولات محتوایی زیادی را پشت سر می‌گذارد، تجربه‌اندوزی و تکنیک‌آموزی شاعران جوان، آنان را به سمتی سوق داده که مفاهیم و رویکردهای متعددی را در شعر شیعی فراروی مخاطبان قرار دهند تا شاهد نوع تازه و بی‌سابقه‌ای از این‌گونه باشیم. انقلاب اسلامی یکی از مهم‌ترین عواملی بود که در آن با مطرح شدن گفتمان تشیع، تفکر شیعی در شعر امروز به شکلی اصیل‌تر و باورمند‌تر تجلی یافته است. نوع و نمونه‌هایی که نشان‌دهنده این تحولات و تغییرات بود، در این مقاله در شش قسمت دسته‌بندی و بررسی شد. اولین و مهم‌ترین مورد این بود که شعر شیعی امروز در مقایسه با شعر دوران قاجار یا حتی صفویه، دیگر فقط مدح و مرثیه و گزارش‌های توصیفی از شخصیت‌های دینی نیست، بلکه در برابر ظلم و نفاق و همه ناراستی‌ها موضع می‌گیرد و از حقیقت اهل‌بیت دفاع می‌کند.

نزدیک‌تر شدن شعر شیعی بعد از انقلاب به فضای زندگی اجتماعی و بیان تجربه‌های شخصی و اجتماعی در شعر نیز از آن‌جا که شعر شیعی را به زندگی روزمره مردم نزدیک کرد ارزشمند بود.

بازسازی و بازآفرینی مفاهیم کلیشه‌ای و تکراری به گونه‌ای که بسیاری از وقایع تاریخی و اعتقادی تشیع چون: غدیر، عاشورا، انتظار و ... این بار با زبان و بیانی تازه و از زاویه‌ای متفاوت در شعر نگریسته شده‌اند. گفتمان انتظار به عنوان یک ایدئولوژی و آرمان نهایی در شعر شیعی امروز به صورت جدی دنبال می‌شود و دیگر در هر نوع شعر اعم از رضوی، علوی، عاشورایی و ... ، حضور اصل مهدویت را مشاهده می‌کنیم.

شعر تلفیقی - ترکیبی، یکی دیگر از نمود‌های تحول شعر شیعی امروز است. اولین بار مضامین و مفاهیم مختلف از زندگی اهل‌بیت به همدیگر گره خورد؛ مانند غدیر با عاشورا در شعر بسیاری چون قزوه، و فاطمیه با انتظار در شعر بسیاری از شاعران جوان مانند برقعی. امیدآفرینی و انگیزه‌بخشی نیز یکی از مهم‌ترین و بزرگ‌ترین زمینه‌های شعر شیعی امروز است. با این‌که در اشعار گونه‌های دیگر شعری امروزه بسیار ناامیدی و سیاهی دیده می‌شود، شعر شیعی امروز توانسته ‌است با اتکا به فرهنگ غنی تشیع و سبک زندگی اهل‌بیت، فضای روشن‌تر و امیدوارکننده‌تری از زندگی اجتماعی را ترسیم کند.

کلیدواژه‌ها

مراجع

 اخلاقی، زکریا، تبسم‌های شرقی،چاپاول،قم: معاونتفرهنگیوتبلیغیدفترتبلیغاتاسلامی، بی‌تا.
 امیری اسفندقه، مرتضی، کوار، چاپ اول، تهران: تکا، 1387. 
 باباچاهی، علی، گزاره‌هایمنفرد، چاپ دوم، تهران: افق، 1380. 
 برقعی،سیدحمیدرضا، تحیر،چاپاول،تهران: فصلپنجم، 1398.
 ــــــــــــــــــــــ ، رقعه، چاپ اول، تهران: فصل پنجم، 1391.
 بیابانکی،سعید، چقدرپنجره، تهران: سوره مهر، 1390.
 بیاتانی،حسن،ازدوشنبهتاجمعه،قم: نشر پنج دری، 1398.
 حیدری، مرتضی، انتظارموعود، تهران: سخن، 1387. 
 حسینی، سیدحسن، دیواناشعار، چاپ اول، تهران: قلم، 1393.
حسن‌لی، کاووس، گونه‌های نوآوری در شعر معاصر فارسی، چاپ دوم، شیراز: آسمان، 1386. 
خوسفی، ابن‌حسام، دیواناشعار، مرادعلی واعظی، بیرجند: فکر بکر، 1390.
 دلبری، حسن، پنجره‌هایآجری، چاپ اول، تهران: شهرستان ادب، 1396.
زارعی، مهدی، آسمان به روایت پرنده بی پر، تهران: فصل پنجم،1392. 
سعادتمند، اعظم، باران پس از برف، قم: نشر قاف، 1394.
سنگری، محمدرضا، شعرهیئت، چاپ دوم، تهران: جمهوری، 1395.
ــــــــــــــــــــــ ، از نتایج سحر، چاپ دوم، تهران: سوره مهر، 1394.
سوری، محمود، رسالت شعر دینی در جنبش‌های اجتماعی، تهران: نشر پژوهش‌های صدا و سیما، 1387.
سیار،محمدمهدی،رودخوانی،چاپنخست،تهران: شهرستانادب، 1390.
شرافت،سیدمحمدجواد، خاکباران‌خورده،چاپاول،قم: معاونتفرهنگیوتبلیغیدفترتبلیغاتاسلامی، 1391.
شفیعی کدکنی، محمدرضا، رستاخیز کلمات، چاپ اول، تهران: سخن، 1387. 
ــــــــــــــــــــــ ، با چراغ آینه، چاپ سوم، تهران: سخن، 1390.
ــــــــــــــــــــــ ، ادوار شعر فارسی، چاپ هفتم، تهران: سخن، 1378.
شکارسری، حمیدرضا، ضریح ساده، تهران، علمی، 1393.
شکوهی، غلامرضا، سرمه در چشم غزل، چاپ نخست، تهران: نشر جمهوری، 1392.
شیرازی، اهلی، دیواناشعار، حامد زبانی، چاپ اول، تهران: نشر سنایی، 1396.
عابدی، کامیار، در جست‌وجوی شعر، تهران: علمی، 1381.
26. فتوحی،محمود، بلاغتتصویر،چاپاول،تهران: سخن، 1385.
27. فلکی، محمود، سلوکشعر، چاپ اول، تهران: محیط، 1378.
قزوه، علیرضا، از نخلستان تا خیابان، چاپ دهم، تهران: سوره مهر، 1387. 
ــــــــــــــــــــــ ، با کاروان نیزه، تهران: سوره مهر، 1393. 
کاشانی، محتشم، دیوان اشعار، اکبر بهداروند، چاپ ششم، تهران: نگاه، 1378.
کاظمی، محمدکاظم، ده شاعر انقلاب، چاپ اول، تهران: سوره مهر، 1390.
ــــــــــــــــــــــ ، رصدصبح، چاپ دوم، تهران: سوره مهر، 1388. 
ــــــــــــــــــــــ ، شکوه شعر عاشورا در زبان فارسی، تهران: پیک جلال، 1380. 
محدثیخراسانی، زهرا، شعرآیینیوتأثیرانقلاباسلامیایران،تهران: مجتمعفرهنگیعاشورا، 1385.
مهاجرنیا، محسن، اندیشه سیاسی متفکران اسلامی، ج1، تهران: سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، 1389.

فایل ها

اشتراک گذاری

ارجاع به این مقاله

آمار