تبیین راه‌برد آموزشی امام صادق از ره‌گذر مصادر تاریخی ـ حدیثی (مطالعه موردی: روش‌های تدریس در فرایند آموزش)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 گروه تاریخ دانشگاه اصفهان

2 دانشگاه اصفهان

چکیده

مربیان به منظور آموزش فراگیران خود، به روش‌های گوناگون تدریس توجه دارند؛ روش‌هایی که جدا از فرهنگِ زمان و سیستم‌های اجتماعی آن نیست. در این بین، امام صادق از روش‌های تدریس متنوعی به منظور انتقال معارف و دانش اسلامی برای فراگیران خود استفاده می‌فرمود. بر این اساس دو پرسش شکل می‌گیرد: 1. امام صادق از کدام روش‌های تدریس برای آموزش فراگیران خود بهره می‌جستند؟ 2. هر یک از روش‌های مورد استفاده حضرت دارای چه راه‌برد آموزشی است؟ پاسخ به پرسش اول، با رجوع به منابع تاریخی قابل دست‌یابی است و می‌توان روش‌هایی چون: ارزش‌یابی، پرسش و پاسخ، مباحثه، سازمان‌دهی مطالب و ... را شناسایی نمود، اما پاسخ به پرسش دوم، از طریق رجوع به داده‌ها و مستندات تاریخی دور از انتظار است؛ زیرا راه‌بردهای متفاوت هر یک از این روش‌ها، مطلبی است که می‌توان از میان مباحث آموزشی به آن دست یافت و از تلفیق داده‌های تاریخی و  تحلیل‌های علوم تربیتی و بر مبنای روش توصیفی ـ تحلیلی، چنین نظر داد که تأکید امام، بر استفاده از روش‌های فراگیرمحور بوده است.

کلیدواژه‌ها


  1. الف) مصادر تاریخی - حدیثی

    1. ابن‌ابی‌جمهور، محمد، عوالی اللئالی العزیزیه فی الأحادیث الدینیه، تحقیق مجتبی عراقی، قم: دار سید الشهداء للنشر، 1405.
    2. ابن‌بابویه، محمد، التوحید، ترجمه یعقوب جعفری، قم: نسیم کوثر، 1389.
    3. _________ ، الأمال، تهران: کتابچی، 1376.
    4. _________ ، معانی الأخبار، تحقیق علی‌اکبر غفاری، قم: انتشارات اسلامی، 1403. 
    5. _________ ، إعتقادات الأمامیه، قم: کنگره شیخ مفید، 1414.
    6. ابن‌حمزه، الثاقب فی المناقب، قم: انصاریان، 1419. 
    7. ابن‌شدقم، ضامن، تحفةالازهار و زلال الانهار فی نسب ابناء الائمه الاطهار، تهران: میراث مکتوب، بی‌تا.
    8. ابن‌شعبه حرانى، حسن، تحف العقول عن آل الرسول‰، قم: جامعه مدرسین: قم، 1404.
    9. ابن‌شهرآشوب، المناقب، قم: علامه، 1379.
    10. ابن‌صباغ، الفصول المهمه فی معرفه الائمه، قم: دارالحدیث، 1422.
    11. ابن‌عبدالوهاب، حسن، عیون المعجزات، قم: مکتبه الدواری، بی‌تا
    12. اربلی، کشف الغمه فی معرفه الائمه، قم: رضی، 1421.
    13. امین عاملی، سیدمحسن، اعیان الشیعه، بیروت: دارالتعارف، 1403.
    14. بحرانی اصفهانی، عبدالله، عوالم العلوم و المعارف و الأحوال من الآیات و الأخبار و الأقوال، قم: مؤسسه الامام المهدی(عج)، 1413.
    15. بحرانی، سیدهاشم، مدینةالمعاجز الائمه الاثناعشر و دلائل الحجج علی البشر، قم: المعارف الاسلامیه، بی‌تا.
    16. بیضایی، شیخ علی نباتی، الصراط المستقیم إلی مستحقی التقدیم، نجف: المکتبة الحیدریه، 1384.
    17. برقی، احمد، المحاسن، تصحیح جلال‌الدین محدث، قم: دارالکتب الاسلامیه، 1371.
    18. حاجی‌خلیفه، مصطفی، کشف الظنون عن اسامی الکتب و الفنون، مقدمه شهاب‌الدین مرعشی، بیروت: داراحیاء، بی‌تا.
    19. حر عاملی، محمد، اثبات الهداه بالنصوص و المعجزات، بیروت: اعلمی، 1425.
    20. _________ ، (ج1/1372؛ ج2/1373؛ ج3/1387)، وسائل الشیعه إلی تحصیل مسائل الشریعه، تصحیح عبدالرحیم ربانی شیرازی، تهران: اسلامی. 
    21. حلی، حسن، مختصر البصائر، قم: جامعه مدرسین، 1421.
    22. خنجی، فضل الله، وسیلةالخادم إلی المخدوم در شرح صلوات چهارده معصوم‰، قم: انصاریان، 1375.
    23. راوندی، قطب‌الدین، الخرائج و الجرائح، قم: مدرسه الامام المهدی(عج)، 1409.
    24. سبط، ابن‌جوزی، تذکرةالخواص، قم: الشریف الرضی، 1418.
    25. شامی، جمال‌الدین، الدر النظیم فی مناقب الادمه اللهامیم، قم: جامعه مدرسین، 1420.
    26. شبلنجی، مؤمن، نورالابصار فی مناقب آل بیت نبی المختار، قم: الشریف الرضی، بی‌تا.
    27. شهید ثانی، زین‌الدین، منیةالمرید، تحقیق رضا مختاری، قم: مکتب الاعلام الاسلامی،
      بی‌تا.
    28. صفار، محمد، بصائر الدرجات فی فضائل آل محمد‰، قم: مکتبه آیت الله المرعشی النجفی، 1404.
    29. طبرسی، احمد، الاحتجاج علی اهل اللجاج، تحقیق ابراهیم بهادری و هادی محرمی، زیر نظر جعفر سبحانی تبریزی، قم: اسوه، 1413.
    30. طبرسی، فضل، اعلام الوری بأعلام الهدی، قم: مؤسسه آل البیت‰ لإحیاء التراث، 1376.
    31. طبری، محمد‌بن‌جریر، دلائل الامامه، قم: بعثت، 1413.
    32. طریحی، فخرالدین، مجمع البحرین، تحقیق احمد حسینی اشکوری، تهران: مرتضوی،
      1375.
    33. طوسی، محمد‌بن‌حسن، الأمالی، تحقیق قسم الدراسات الاسلامیه موسسه البعثه، قم: دارالثقافه، 1414.
    34. _________ ، الفهرست کتب الشیعه و أصولهم و أسماء المصنفین و أصحاب الأصول، تحقیق عبدالعزیز طباطبایی، قم: مکتبه المحقق الطباطبایی، 1420.
    35. _________ ، تهذیب الاحکام، تحقیق حسن الموسوی خرسان، تهران: دارالکتب الإسلامیه، 1407.
    36. فتال نیشابوری، محمد، روضةالواعظین، تحقیق غلامحسین مجیدی و مجتبی فرجی، قم: دلیل ما، 1381.
    37. فیض کاشانی، محمدمحسن، الوافی، اصفهان: کتابخانه امام امیرالمؤمنین علی7، 1406.
    38. قمی مشهدی، محمد، تفسیر کنز الدقائق و بحر الغرائب، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، 1368.
    39. کشی، محمد، رجال الکشی، مشهد: دانشگاه مشهد، 1348.
    40. کلینی، محمد، الکافی، به اهتمام محمدحسین درایتی، تحقیق مرکز بحوث دار الحدیث، قسم احیاء التراث، قم: مؤسسه علمی فرهنگی دارالحدیث، سازمان چاپ و نشر، 1387.
    41. مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار الجامعه لدرر اخبار الائمه الاطهار، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، 1403.
    42. مفید، محمد، الاختصاص، قم: کنگره شیخ مفید، 1413.
    43. _________ ، الارشاد فی معرفه حجج الله علی العباد، تحقیق مؤسسه آل البیت‰ لإحیاء التراث، قم: المؤتمر العالمی لالفیه الشیخ المفید، 1413.
    44. _________ ، الامالی، تحقیق حسین استادولی و علی‌اکبر غفاری، قم: کنگره شیخ مفید، 1413.
    45. مفضل، عمر، التوحید ، تحقیق و تصحیح کاظم مظفر، قم: مکتبه الداوری، بی‌تا.
    46. نجاشی، ابوالعباس، رجال، قم: مؤسسه النشر الاسلامی التابعه لجامعه المدرسین بقم المشرفه، 1365. 
    47. ندیم، محمد، الفهرست، تهران: چاپخانه بانک بازرگانی ایران، 1346.
    48. نعمان مغربی، المناقب و المثالب، بیروت: اعلمی، 1422.
    49. _________ ، شرح الاخبار فی فضائل الائمه الاطهار، قم: جامعه مدرسین، بی‌تا. 
    50. ورام، مسعود‌بن‌عیسی، تنبیه الخواطر و نزهةالنواظر المعروف بمجوعه ورام، قم: مکتبه الفقیه، بی‌تا.

    ب) مطالعات تاریخی - حدیثی:

    1. اقبال، عباس، خاندان نوبختی، تهران: کتابخانه طهوری، 1345.
    2. امین، سیدمحسن، سیره پیشوایان، ترجمه علی حجتی کرمانی، تهران: سروش، 1376.
    3. انوری، حسن، فرهنگ بزرگ سخن، تهران: سخن، 1381.
    4. فیاض، عبدالله، تاریخ التربیه عند الامامیه و اسلافهم من الشیعه بین عهدی الصادق و الطوسی، بغداد: مطبعه اسعد، 1972.
    5. جعفریان، رسول، حیات فکری و سیاسی امامان شیعه‰، قم: انصاریان، 1381.
    6. جعفری، حسین محمد، تشیع در مسیر تاریخ، ترجمه سیدمحمدتقی، تهران: فرهنگ اسلامی، 1371. 
    7. حسین‌زاده دیلمی، علیرضا، درآمدی بر منظومه تمدنی شیعه، قم: معارف، 1392.
    8. حسینی‌زاده، سیدعلی، سیره تربیتی پیامبر9 و اهل‌بیت‰، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
    9. حکیم، سیدمنذر سیدشهاب‌الدین، پیشوایان هدایت، ترجمه کاظم حاتمی طبری، قم: مجمع جهانی اهل‌بیت‰، 1427.
    10. خضری، احمدرضا، تشیع در تاریخ، قم: معارف، 1393.
    11. دبیرسیاقی، محمد، فرهنگ آنندراج، تهران: کتابخانه خیام، بی‌تا.
    12. دهخدا، علی‌اکبر، لغت‌نامه، زیر نظر جعفر شهیدی و محمد معین، تهران: روزبه، 1373.
    13. ساروخانی، باقر، دائره المعارف علوم اجتماعی، تهران: کیهان، 1370.
    14. صدری افشار، غلامحسین و نسرین و نسترن حکمی، فرهنگ معاصر فارسی، تهران: فرهنگ معاصر، 1381.
    15. طهرانی، آقابزرگ، الذریعه الی تصانیف الشیعه، بیروت: دارالأضواء، 1983.
    16. عسکری، مرتضی، نقش ائمه در احیای دین، تهران: منیر، 1382.
    17. عطاردی، عزیزالله، مسند الامام الصادق ابی عبدالله جعفر‌بن‌محمد9، تهران: عطارد، بی‌تا.
    18. فیاض، عبدالله، تاریخ التربیه عند الامامیه و اسلافهم من الشیعه بین عهدی الصادق و الطوسی، بغداد: مطبعه اسعد، 1972.
    19. مدرسی طباطبایی، سیدحسین، مقدمه‌ای بر فقه شیعه، ترجمه محمدآصف فکرت، مشهد: بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی، 1368.
    20. مشکور، محمدجواد، تاریخ شیعه و فرقه‌های اسلام تا قرن چهارم، تهران: اشراقی، 1362.
    21. مظفر، محمدحسین، الامام الصادق، قم: جامعه مدرسین، 1421.
    22. معروف الحسنی، هاشم، سیره الائمه الاثناعشر، نجف: المکتبه الحیدریه، 1382ق.
    23. نفیسی، علی‌اکبر، فرهنگ نفیسی، تهران: کتاب‌فروشی خیام، بی‌تا.
    24. هاجسن، ام. جی. اس، امام جعفر‌بن‌محمد الصادق7، تصویر امامان شیعه دردائرةالمعارف اسلام، زیر نظر محمود تقی‌زاده داوری، قم: شیعه‌شناسی، 1385.

     

    ج) مطالعات علوم تربیتی

    1. آقازداه، محرم، راهنمای روش‌های نوین تدریس، تهران: آییژ، 1384.
    2. جی، سیلور و دیگران، برنامه‌ریزی درسی، ترجمه غلامرضا خوی‌نژاد، چاپ پنجم، تهران: آستان قدس رضوی، 1371.
    3. حبیبی، شراره، روش‌های تدریس پیشرفته، تهران: انتشارت آوای نور، 1390.
    4. دادگر، علی‌اصغر و غلامرضا حجتی، کلیات روش‌ها و فنون تدریس، اصفهان: دانشگاه آزاد اسلامی، واحد نجف‌آباد، 1385.
    5. الدائم، عبدالله، التربیه عبر التاریخ، بیروت: دارالملایین، 1973.
    6. سعید اسماعیل، علی، اتجاهات الفکر لتربوی الحدیث، القاهره: 1990.
    7. سیف، علی‌اکبر، روان‌شناسی پرورشی، تهران: آگاه، 1368.
    8. شریف القرشی، باقر شریف، نظام تربیتی اسلام، تهران: فجر، 1362.
    9. شعاری نژاد، علی‌اکبر، فلسفه آموزش و پرورش، تهران: امیرکبیر، 1377.
    10. شعبانی، حسن، روش تدریس پیشرفته (آموزش مهارت‌ها و راه‌بردهای تفکر)، تهران: سمت، 1389.
    11. شفیعی، ناهید، مبانی آموزش بزرگسالان، تهران: دانشگاه آزاد اسلامی، واحد اسلامشهر، 1386.
    12. صفوی، امان الله، کلیات روش‌ها و فنون تدریس، تهران: معاصر، 1369.
    13. عرسان، ماجد، سیر آرای تربیتی در تمدن اسلامی، ترجمه بهروز رفیعی، تهران: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، 1387.
    14. فتحی آذر، اسکندر، روش‌ها و فنون تدریس، تبریز: دانشگاه تبریز، 1391.
    15. گیج و برلانیر، روان‌شناسی تربیتی، گروه مترجمین، تهران: نشر پاز، 137.
    16. مطهری، مرتضی، تعلیم و تربیت در اسلام، بی‌جا: صدرا، 1373.
    17. ملکی، حسن، مبانی برنامه‌ریزی درسی آموزش متوسطه، تهران: انتشارت سمت. چاپ دوم، 1380.
    18. نقیب‌زاده، میرعبدالحسین، درآمدی به فلسفه آموزش و پرورش، تهران: طهوری، 1372.
    19. هری، شفیلد، کلیات فلسفه آموزش و پرورش، ترجمه غلامعلی سرمد، تهران: قطره، 1375.