عضو هیأت علمی / دانشیار ادیان و عرفان واحد یادگار امام خمینی(ره)، شهرری، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران
چکیده
صفویان نخستین سلسله حکومتی ایران بودند که توانستند ترکیبی پررنگ و نتیجهبخش بین تصوف و تشیع ایجاد نموده و شالوده حکومت خود را بر آن قرار دهند. در پیدایش و قدرتیابی صفویه، علاوه بر تشیع و تصوف و پیوند آن دو، مسألة آناتولی، خانقاه اردبیل و قزلباشان نقش مؤثری داشت. صفویان قبل از آن‌که باورهای شیعی را در خدمت اهداف سیاسی خود گیرند و گرایشهای سیاسی از خود نشان دهند، در عالم تصوف سیر میکردند. قزلباشان که در ابتدا مترادف با صوفی بودند، در تثبیت حکومت صفوی نقش اساسی ایفا نمودند و نفوذ همه‌جانبهای در حکومت صفویه داشتند که با ورود علمای جبل‌عامل در عصر طهماسب یکم، رابطه مریدی و مرادی به رابطة شرعی بدل گردید و از نفوذ صوفیان کاسته شد و در نتیجه، درگیری بین اهل طریقت و شریعت آغاز گردید که در عهد شاهان صفوی تا حدی محسوس نبود، اما بعدها روند تصوفزدایی شدت گرفت و حتی تعداد زیادی از صوفیان، نفی بلد شدند که علل این درگیری را در عملکرد صوفیان میتوان جست‌وجو کرد. در این پژوهش، برآنیم تا با روش تاریخی و توصیفی ـ تحلیلی، ابعاد این مسأله را واکاوی کنیم.
داوری اردکانی، رضا، مقام فلسفه در تاریخ ایران دورة اسلامی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، 1379.
رهدار، احمد، «تبیین تطورات سیاسی تصوف و نسبت آن با تشیع»، دوفصلنامه جستارهای سیاسی معاصر، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، ش1، ص79-126، سال 1389.
زرین‌کوب، عبدالحسین، دنباله جست‌وجو در تصوف ایران، تهران: امیرکبیر، 1369.
الشیبی، کامل مصطفی، تشیع و تصوف، ترجمه علیرضا ذکاوتی قراگزلو، تهران: امیرکبیر، 1374.
ــــــــــــــــــــــــ ، هم‌بستگی میان تصوف و تشیع، ترجمه و تلخیص و نگارش علی‌اکبر شهابی، تهران: دانشگاه تهران، 1927.
)