موسسه شیعه شناسی
فصلنامه علمی شیعه شناسی
1735-4722
11
43
2013
09
23
گفتمانهای قدرت و مقاومت در صحنه اجتماعی ـ سیاسی عراق قرن بیستم
7
54
FA
احمد
نادری
استادیار دانشگاه تهران
بهطور کلی، صحنة سیاسی ـ اجتماعی عراق قرن بیستم، شاهد ظهور پنج گفتمان عمدة قدرت و مقاومت بوده است. این گفتمانها زمانی مخالف گفتمان «قدرت» رسمی بوده، در نقش یک مخالف، به بازتولید گفتمان «مقاومت» میپرداختند؛ و زمانی که قدرت را در دست میگرفتند، در مبارزه با گفتمانهای دیگر میکوشیدند. پنج گفتمان یادشده عبارتاند از: گفتمان اسلامی ـ شیعی؛ گفتمان چپ کمونیستی؛ گفتمان کرد؛ گفتمان ملیگرایی؛ و گفتمان بعث.
در این نوشتار، با استفاده از نظریههای گفتمانی لاکلاو و موفه و میشل فوکو در تبیین گفتمانهای یادشده به بررسی نقاط مرکزی (دال برتر)، مفصلبندیها، عناصر و وقتهها، و حوزههای گفتمانگونگی در این گفتمانها، در عراق قرن بیستم و تا پیش از سقوط صدام میپردازیم.
گفتمان,جنبش شیعی,کردها,ملی گرایی,کمونیسم,حزب بعث
https://www.shiitestudies.com/article_242329.html
https://www.shiitestudies.com/article_242329_67e27443ccdd9142ae6c495e77954bbb.pdf
موسسه شیعه شناسی
فصلنامه علمی شیعه شناسی
1735-4722
11
43
2013
09
23
شکلشناسی الاهیات اسماعیلیه
55
86
FA
محمد
بهرامی
استادیار پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی
m.bahrami41@gmail.com
الاهیات ایجابی پیشینهای بس بلند دارد. نخستین خداشناسان، با توصیف خدا به صفاتی چند به شناخت خدا میرسیدند. در دورههای بعد، الاهیات ایجابی به چالش کشیده شد. برخی توصیف خداوند به صفات انسانی را باور نداشتند؛ و شماری مطلق توصیف را برنتافته، شکل درست الاهیات را سلبی میدانستند. در جهان غرب، نشانههایی از پذیرش الاهیات سلبی در سخنان افلاطون و نوافلاطونیان دیده میشود. در جهان اسلام نیز هر دو شکل الاهیات، طرفداران خاص خود را داشت. بسیاری الاهیات ایجابی را صحیح میدانستند و تعدادی الاهیات سلبی را فریاد میکردند. اسماعیلیه، از معدود مذاهبی است که صریح و روشن مدافع الاهیات سلبی بودند و به نقد و بررسی الاهیات ایجابی پرداختند.
الاهیات ایجابی,الاهیات سلبی,خداشناسی,اسماعیلیه
https://www.shiitestudies.com/article_242330.html
https://www.shiitestudies.com/article_242330_3c32a3d394b67fd9ac663df3411b8f3c.pdf
موسسه شیعه شناسی
فصلنامه علمی شیعه شناسی
1735-4722
11
43
2013
09
23
بررسی دقیق خاستگاه نقوش سقانفارها در آموزههای تشیع
87
116
FA
علیاصغر
کلانتر
دکتری مطالعات تطبیقی و تحلیلی هنر اسلامی دانشگاه شاهد تهران
عظمتالسادات
گرامیان
کارشناس ارشد ارتباط تصویری
بناهای مذهبی را میتوان در دو گروه اصلی قرار داد و بررسی کرد. دستة اول گروهی است که در آموزههای ادیان مختلف بهطور صریح به ساخت آنها امر شده است. مساجد در اسلام از این گروهاند. دستة دوم بناهایی است که همگام با به وجود آمدن نیازهای جدید و ایجاد تحول در زندگی پیروان، با ویژگیهای مذهبی طراحی و ساخته شدهاند. سقانفارهای مازندران از آن جملهاند. گرچه در اولین نگاه به نظر میرسد کاربری این بناها تنها برگزاری مراسم است، اما با بررسی تصاویر و خاستگاه مضامین آنها در مذهب تشیع آشکار خواهد شد که کارکرد اصلی این بنا، آموزشی است. پژوهش پیش روی در پی بررسی دقیق و مستند ریشههای مذهبی تصاویر مزبور است. بدین ترتیب، هدف اصلی این مقاله پاسخگویی به این سؤال اساسی است که نقوش مذهبی بدنة سقانفارها در کدامیک از آیات قرآن و احادیث معصومین ریشه دارند. در این مقاله برای بررسی دقیق و تحلیلی دادههای موجود، بهطور همزمان، جلوههای هنری و مذهبی نقوش بررسی شدهاند. نتایج تحلیلها نشان میدهد که هنرمندان تصویرگر، از طریق نسخههای داستانی مصور و نیز کتب تاریخی ـ مذهبی، آگاهی دقیقی از ریشههای مذهبی نقوش داشتهاند و با بهکارگیری همزمان ویژگیهای بومی و مذهبی، در مسیر ایدئالهای مذهب تشیع گام برداشتهاند.
سقانفار,مازندران,هنر شیعی,تصویرگری عامیانه,سازة چوبی
https://www.shiitestudies.com/article_242331.html
https://www.shiitestudies.com/article_242331_8abb436e142e93584552b2f13133638c.pdf
موسسه شیعه شناسی
فصلنامه علمی شیعه شناسی
1735-4722
11
43
2013
09
23
فقه شیعه و سرمایه اجتماعی در ایران
117
146
FA
راضیه
زارعی
دانشجوی دکتری علوم سیاسی دانشگاه باقرالعلوم
نجف
لکزایی
استادیار دانشگاه باقرالعلوم
در این نوشتار ظرفیتهای فقه شیعه در تولید سرمایه اجتماعی مورد تحلیل و بررسی قرار گرفته است. برای دستیابی به این هدف ابتدا مفاهیم فقه شیعه و سرمایه اجتماعی بررسی شده است. در ادامه مشخص میشود که علم فقه انسان را قادر به استخراج و استنباط حدود و احکامی میسازد که واضع شریعت آنها را معین نکرده است. سرمایه اجتماعی وجود روابطی عمیق، گسترده و متقابل مبتنی بر ارزشها و هنجارهای اجتماعی در میان افراد جامعه است که در ساختارهای متفاوت فردی، گروهی، سازمانی و اجتماعی به صورت نامحسوس تبلور مییابد. فقه شیعه به تولید سرمایه اجتماعی در دو سطح کلان و خرد میپردازد. در سطح کلان به ساختار ولایت، اجتهاد و مرجعیت، امر به معروف و نهی از منکر و مشارکت سیاسی پرداخته شده است. اخوت، اعتماد و ایثار شاخصههایی هستند که در سرمایه اجتماعی در سطح خرد به آنها توجه شده است. بنابراین، فقه شیعه از طریق این مولفهها دارای ظرفیت در تولید سرمایه اجتماعی است.
فقه شیعه,سرمایه اجتماعی,ولایت,امر به معروف و نهی از منکر,مشارکت سیاسی,اخوت,اعتماد,ایثار
https://www.shiitestudies.com/article_242332.html
https://www.shiitestudies.com/article_242332_645a56ce46c37263a431131d001d77e3.pdf
موسسه شیعه شناسی
فصلنامه علمی شیعه شناسی
1735-4722
11
43
2013
09
23
تحلیل روانشناختی تعزیه و سازوکار اثرگذاری آن
147
174
FA
سوران
رجبی
استادیار دانشگاه خلیج فارس
عادل
زاهد بابلان
استادیار دانشگاه محقق اردبیلی
یکی از مهمترین مناسک جمعی در تشیع، مراسم عزاداری محرم است که اکثریت مؤمنان شیعی بدان میپردازند. محتوای این مراسم، گفتمان دینی خاصی را پدید آورده است که میتوان آن را گفتمان کربلا نامید. گفتمان کربلا، گفتمانی است که دال برتر آن روایت عاشورا توسط دینداران شیعی در طول صور مختلف در مناسک عزاداری است.مناسک عزاداری و گفتمان کربلا به دلیل نقشی که در حیات مردم داشته است، در صور مختلفی متبلور شده و مردم آن را طی سازوکارها و صورتبندیهای متنوعی بازسازی کردهاند. شکل سنتی تئاتر ایرانی، یعنی تعزیه، و همچنین صور دیگری مثل روضه، سفرههای نذری خانگی، دستههای زنجیرزنی در ماه محرم، هیئتهای سینهزنی و عزاداری، و مجالس مکرر و متعددی که تحت تأثیر این گفتمان، حیات دینی مردم را تشکیل میدهند، همه بیانگر تکثر تجلیات گفتمان کربلا در زندگی مردماند. از صور مهم ظهور، بروز و عملکرد این گفتمان، تعزیه و هیئتهای عزاداریاند. در پژوهش پیش روی با روش تحلیل اسنادی، مراسم تعزیه و عزاداری در ماه محرم از دیدگاه روانشناختی، بهویژه روانشناسی اجتماعی و روانشناسی هنر، تحلیل گردید. جامعه پژوهش، همة منابع دست اول و دست دوم از منابع غنی اسلامی و علمی بود که در نشریات، سایتهای معتبر اینترنتی، فیلمهای مستند و خاطرهها موجود بود و نمونهگیری به شیوة هدفمند انجام شد. بر پایة نتایج این پژوهش، سازوکار اثرگذاری تعزیهها بر افراد عزادار، با توجه به ده عامل روانشناختی تبیین شد.
تعزیة اردبیل,امام حسین,تئاتر,روانشناسی اجتماعی
https://www.shiitestudies.com/article_242333.html
https://www.shiitestudies.com/article_242333_17f778eb3990c420bcad42e7f24bf7a5.pdf
موسسه شیعه شناسی
فصلنامه علمی شیعه شناسی
1735-4722
11
43
2013
09
23
گمانهزنی هایی در باب علل گرایش تیموریان به تشیع
175
204
FA
مسعود
بیات
استادیار تاریخ دانشگاه زنجان
masoud.bayat@znu.ac.ir
حکومت تیموریان از سال 771 هجری در ماوراءالنهر آغاز شد و به مرور تا کنارههای مدیترانه گسترش یافت. این حکومت از آغاز تا پایان، بهلحاظ مذهبی، سنی حنفی بود. به روال حکومتهای ترک گذشته، انتظار میرفت تیمور و جانشینانش نیز در حمایت از مذهب تسنن و محدود کردن تشیع بکوشند؛ ولی برخلاف این انتظار، آنان با وجود اعتقاد رسمی به مذهب تسنن، گرایشهای شیعی از خود نشان دادند. اگرچه در طول تاریخ، پیش از تیموریان هم حکومتهای سنیمذهبی بودند که به تشیع نظر مساعدی داشتند؛ ولی تیموریان در اظهار دوستی، بهویژه در پافشاری بر حق خلافت اهلبیت و اظهار دشمنی با امویان، بیرقیبترین آنها بودند. بنابراین، مقالة پیش رو درصدد است شرایط منجر به بروز این گرایش را توصیف، و علل و عوامل آن را تا جایی که مستندات تاریخی اجازه میدهد، ریشهیابی کند. در مقام فرضیه به نظر میرسد چهار عامل فزونی جمعیت شیعه در قلمرو تیموریان، انتخاب رویکرد اعتزالی، اعتقاد به مذهب حنفی، و گرایش به تصوف، نقش اصلی را در نگاه مثبت تیموریان به تشیع داشتهاند؛ هرچند از تأثیر علل فرعی، همچون موقعیت جغرافیایی این حکومت (واقع شدن خراسان در قلمرو اصلی تیموریان) و ترکیب کارگزاران و نخبگان آن نیز نمیتوان چشم پوشید. این مقاله به روش تاریخی انجام یافته است.
تیموریان,مذهب,تشیع
https://www.shiitestudies.com/article_242334.html
https://www.shiitestudies.com/article_242334_9848f38b756ad6783221e5e51da954e3.pdf
موسسه شیعه شناسی
فصلنامه علمی شیعه شناسی
1735-4722
11
43
2013
09
23
ظهور و افول تشیع در مصر از فتح اسلامی تا پایان سفیانیان (20-64 هجری)
205
234
FA
فیروز
آزادی
استادیار دانشگاه فرهنگیان
تشیع بهمثابه همزاد اسلام، بهوسیلة شماری از صحابه و تابعین به مصر راه یافت؛ اما نفوذ و قدرت مخالفان شیعه، چالش مهمی در راه پیشرفت آن بود. قیام مسلمانان مصر بر ضد عثمان بن عفان، که به قتل او انجامید، از جمله فرصتهایی بود تا تشیع در آن سرزمین خود را نشان دهد و امام علی، پس از به دست گرفتن خلافت اسلامی، والیان خود را در آنجا مستقر کند.
این نوشتار در پی آن است که نشان دهد، این حوادث نشانگر گسترش تشیع در مصر نبود. ریشههای نفوذ مخالفان شیعه و طرفداران «عثمانی ـ اموی»، که بر تبلیغات گسترده و قدرت نظامی متکی بود، در مصر عمیقتر بود؛ بهگونهای که شیعه در مصر، پس از تشکیل دولت اول اموی، تا مدتها در درون خانهها محصور شد و به خاموشی گرایید.
نگاشتة پیشرو درصدد بررسی چگونگی پا گرفتن تشیع در مصر و علل افول آن در نیمقرن اول پس از فتح اسلامی است. نقد و بررسی متون تاریخی و برخی از نظرات پژوهشگران معاصر و تفسیر اسناد تاریخی بر اساس منابع موجود کتابخانهای، رویکرد این مقاله برای یافتن پاسخهایی به پرسش اصلی این نوشتار است.
تشیع,مصر,امام علی,دولت اموی
https://www.shiitestudies.com/article_242360.html
https://www.shiitestudies.com/article_242360_e46554e1cabfe1b7ca4cbfe63beffd6c.pdf
موسسه شیعه شناسی
فصلنامه علمی شیعه شناسی
1735-4722
11
43
2013
09
23
تطوّر مفهوم رکن رابع یا شیعه کامل در فرقة شیخیه
235
260
FA
مسلم
محمدی
استادیار دانشگاه تهران
محمد
محمدی
دانشجوی کارشناسی ارشد دانشگاه ادیان و مذاهب
353@yahoo.com
فرقة شیخیه در کنار توحید، نبوت و امامت، رکن رابع را یکی از اصول چهارگانة دین به شمار میآورد. مقصود از رکن رابع در این فرقه آن است که در میان شیعیان، همواره شیعة کاملی وجود دارد که واسطة فیض میان امام عصر (عجلالله تعالی فرجه الشریف) و مردم است.
شیخاحمد احسایی، بنیانگذار و نخستین نظریهپرداز این فرقه، در چند فراز از سخنانش، به لزوم وجود فردی بهعنوان رابط بین امام و خلق اشاره میکند؛ اما برخلاف ادعای شیخیه که معتقدند واژة رکن رابع در زمان شیخاحمد طرح و ارائه شده است، در سخنان او چیزی با این عنوان دیده نمیشود.
در این پژوهش خواهد آمد که حاج محمدکریمخان کرمانی، رهبر شیخیة کرمان، از مدافعان اصلی و حتی از مؤسسان اصل مجعول «رکن رابع» به شمار میآید. از اینرو، در آثار وی بیش از دیگران از این مسئله دفاع شده است. در مقابل آن، فرقة شیخیة آذربایجان است که از مخالفان جدی این نگرش به شمار میآیند. قابل توجه آنکه در برخی منابع شیخیه از دو عنوان نجبا و نقبا بهجای واژة رکن رابع استفاده شده که از نظر معنا مترادف و هممعنایند.
در پایان، از چند زاویه به نقد و تحلیل این بدعت پرداخته خواهد شد؛ هم از این جهت که در میان گرایشها و انشعابات فرقة شیخیه، در اینباره اختلافات اساسی وجود دارد، و هم از این زاویه که ایرادات متعددی بر هویت معرفتی آن وارد است.
فرقة شیخیه,رکن رابع,شیخاحمد احسایی,حاج محمدکریمخان کرمانی,شیخیه کرمان,شیخیه آذربایجان
https://www.shiitestudies.com/article_242362.html
https://www.shiitestudies.com/article_242362_4149ee11ebcd8d03c7af3be1b30ec37d.pdf